Aşçıların Örgütsel Destek Algısı ve İş Performansı Bölüm “01”
Aşçıların Örgütsel Destek Algısı ve İş Performansı Üzerine Etkisinde İş Ortamı Niteliğinin Aracılık Rolü
Arif YILMAZ | Haluk TANRIVERDİ
Bu çalışmanın amacı aşçıların Örgütsel Destek Algısı (AÖD), İş Ortamı Niteliği (İON) ve İş Performansı (İP) düzeylerinin belirlenerek, Algılanan Örgütsel Desteğin İş Performansı üzerine etkisinde İş Ortamı Niteliğinin aracılık etkisinin araştırılmasıdır. Veriler 2014 yılında Alanya’da düzenlenen Altın Kepçe Uluslararası Yemek Yarışması’na katılan aşçılardan anket yoluyla elde edilmiştir. Araştırmanın bağımlı ve bağımsız değişkenleri arasındaki ilişkiyi Pearson korelasyon, etki ise regresyon analizi ile test edilmiştir.
Aracılık etkisinin tespitine yönelik olarak hiyerarşik regresyon analizi yapılmış ve Sobel testi ile desteklenmiştir. Araştırmanın sonucunda, aşçıların Algılanan Örgütsel Destek, İş Ortamı Niteliği ve İş Performans düzeyleri “yüksek” olarak saptanmıştır. Algılanan Örgütsel Destek ile İş Ortamı Niteliği ve İş Performansı değişkenleri arasında zayıf, İş Ortamı Niteliği ile İş Performansı arasında Orta düzeyde ve pozitif yönlü ilişki bulunmuştur. İş Ortamı Niteliğinin, Örgütsel Destek Algısı ile İş Performansı arasında tam aracılık rolü olduğu bulgusu elde edilmiştir.
Turizm, hizmeti alanın da sunanın da insan olduğu ve öznesi insan olarak tabir edilen (Toskay, 1983: 109), ve ağırlanan misafirleri memnun etmenin en önemli gereklilik olduğu bir iş koludur. Çünkü memnun misafir hem işletmeyi yeniden ziyaret etmek isteyecek, hem de tanıdıklarına tavsiyede bulunacaktır. Bu da işletmenin sürdürülebilirliğine katkı sağlayacaktır. Hizmetin sunucusu konumunda bulunan işgörenlerin memnuniyeti, hizmeti alanın yani misafir memnuniyetinin ön koşuludur. Aşçılar lezzet ustaları, sanatçı, aynı zamanda yönetici, kısaca yiyecek içecek işletmelerinin başrol oyuncularıdır. Onlardan beklenen, işlerinde temiz, titiz, disiplinli ve dakik, iletişimlerinde güler yüzlü, sempatik ve babacan olmalarıdır.
Algılanan örgütsel destek, iş ortamı niteliği ve iş performansa dair algılar, iş tatmini ve işgören memnuniyetini yakından ilgilendiren kavramlardır.
Aşçılar tarafından yapılan katkıya işletme yönetimi tarafından değer verilmesi, iş üretmek ya da geliştirmek adına gösterilen çabaların fark edilmesi ve takdir edilmesi, aşçıların algısında yöneticileri tarafından desteklendiği ve çalıştığı kurumun kendisini önemsediği algısının pekişmesine katkı sağlar. Bu durum aşçıların iş motivasyonuna yansır, yaptığı işi severek ve isteyerek yapar.
Çalışmakta olduğu işletmedeki iş ortamı niteliği aşçıların motivasyonu ve iş tatmini açısından oldukça önemlidir. Yaptıkları işin, aşçıların beklentilerine, bireysel hedef ve yeteneklerine uygunluğu, işyerindeki yetki ve sorumluluklarının dengeli olması, işyerinde kendini ifade etme ve geliştirme olanaklarının bulunması ve çalışmakta olduğu işyerinden memnun olması iş tatminine zemin sağlayan iş ortamı niteliklerinden bazılarıdır.
Motivasyon ve iş tatmini göstergelerinden birisi de iş performansıdır. Yaptığı işi kalite standartlarına uygun, tam zamanında yaptığını, hedeflerine fazlasıyla ulaştığını ve iş performansı düzeyinin yüksek olduğunu düşüne aşçıların motivasyon ve iş tatmini de üst düzeydedir. Bu çalışmada örgütsel destek algısının iş performansı üzerindeki etkisi ile iş ortamı niteliğinin bu etkideki aracılık rolü araştırılmaktadır.
Algılanan Örgütsel Destek
Turnley vd.,’ne (2003: 189) göre işgörenler ve örgütler arasında psikolojik bir sözleşme imzalanır. Bu sözleşmeye göre, işgörenlerden bağlılık, verimli çalışma gibi olumlu bir takım davranışlar beklenirken, örgütlerinden de güvenlik ve örgütsel destek sağlamasını beklenir. Algılanan Örgütsel Destek terimi Eisenberger vd., (1986: 500) tarafından; İşgöreni pozitif yönde etkileyen tüm faaliyetleri örgütün gönüllü olarak gerçekleştirdiğine ilişkin duygular geliştirmesini ve kendini önemli hissetmesini sağlamak şekilde açıklanmaktadır. Başka bir ifadeyle, örgütün işgörenlerin refah ve mutluluklarını artırıcı faaliyetler ortaya koyması ve işgörenin bunu algılaması durumudur.
İşgörenler, örgütlerinde maddi ve manevi olarak doyum sağlamak isterler. Örgütsel destek algısı işgörenlerin olumlu tutum ve davranışlarını, örgütlerinin nasıl değerlendirdiğinden etkilenen bir kavramdır (Rhoades ve Eisenberger, 2002: 565-566). Örgütün işgörenleri bir değer olarak kabul etmesi, onların iyiliklerini önemsemesi ve bunu işgörene hissettirmesi örgütsel bağlılık üzerinde olumlu etki yapar (Eisenberger vd., (1986: 501).
Beklentileri karşılanan işgörenler, örgütün beklentilerini karşılamaya yönelik bir çaba içine girerler ve iş tatmini yaşarlar (Rhoades ve Eisenberger, 2002: 699). (Ladebo vd., 2011: 1-8) tarafından yapılan araştırmada iş tatmininin, örgütsel vatandaşlık davranışı ve algılanan örgütsel destek arasında tam, örgütsel bağlılık ve algılanan örgütsel destek arasında ise kısmi aracı değişken rolü bulunduğu tespit edilmiştir.
Örgütsel adalet, yönetici desteği, örgütsel ödüller ve iş koşulları ile çalışanların kişilik özellikleri (Rhoades ve Eisenberger, 2002: 565-566), lider-üye etkileşimi, insan kaynakları uygulamaları (Kaplan, 2010), örgütsel desteği arttırıcı ya da azaltıcı yönde etki yapabilecek öncüllerdir.
İşgörenler, örgüte yaptığı katkılarının karşılığında kendi aldıkları ile diğer işgörenlerin elde ettikleri arasında sürekli kıyaslama yaparlar. Bu kıyaslamaların sonucunda eşitlik sağlandığı sonucuna varırsa huzurla işine devam eder, durumun kendi aleyhine olduğu sonucuna varırsa ya işletmeye katkısını azaltır ya da işten ayrılmayı seçer (Mutlu, 2010). Özdevecioğlu (2003: 117-118)’na göre, destekleyici örgüt; işgörenlerin mutluluk ve esenliğini ön planda tutar. İşgörenler örgütteki şu tutumları kendilerine verilmiş destek olarak algılar:
*Fikir ve önerilerinin önemsenmesi ve uygulanması,
*Hatalarının hoş görülmesi ve kendini güvende hissetmesi,
*İlişkilerinde pozitif örgüt ikliminin hakim olması,
*Adil bir yönetim olduğuna inanması ve hak ettiğini alacağını bilmesi,
*Takdir edilmesi ve örgütünden onur duyması.
Eisenberger vd.,’ne (1986:500) göre, destekleyici örgüt, işgören katkısına değer veren, fedakarlıklarını takdir eden, şikayetlerini önemseyen, işini iyi yapanları ödüllendiren, onları önemseyen, memnuniyetlerini gözeten ve başarıları ile gurur duyan örgüttür. Algılanan örgütsel destek, kişi-örgüt uyumu ile birlikte, iş tatmini ve örgütsel bağlılık arasındaki ilişkilerde düzenleyici rol oynamaktadır (Ng ve Sarris, 2009: 1-9), örgütsel vatandaşlık davranışı pozitif yönde geliştirmektedir (Liu, 2008: 307-319).
İş Ortamı Niteliği
Turizm, üretim ve tüketimin eş zamanlı gerçekleştiği, kalite algısının kişiden kişiye değiştiği, müşteri tatmininin destinasyonlardaki tüm etkileşimlerin bileşkesi olduğu (Kozak, 2014: 29-32), üreten ve tüketenin insan olduğu gerçeği ile öznesi olarak insanın (Toskay, 1983: 109) merkeze alındığı, emek yoğun bir endüstridir. Bu nedenle işgörenler sektörde kilit rol oynamaktadır. İşgörenlerin iş, işletme ve sektöre karşı tutumlarını belirleyecek bu kilit rolün belirleyicisi, işletmelerin ortamlarıdır (Türkay, 2015: 239-240).
İş ortamı, işin yetki ve sorumluluk derecesi ve duygusal yönü de dahil çevreleyen bir kavramdır (Robbins ve Judge, 2013: 111). Bu sebeple işgörenlerin iş ortamı niteliği oldukça önem taşımaktadır.
İnsanın duygusal bir varlık olması nedeniyle, motivasyon açısından psiko-sosyal özendiriciler önem arz etmektedir.
Çalışma koşulları ve sağlanan maddi imkanların iyileştirilmesinin yanı sıra, yetki ve sorumluluk verilmesi, kendini geliştirmeye ve ispatlamaya yönelik fırsat tanınması, yönetsel kararlara katılımının sağlanması sadece para kazanılan değil, insan hayatında önemli bir yer tutan tatmin, gurur ve başarı gibi psikolojik hislerin de oluşmasında rol oynayan bir ortamdır (Türkay, 2015: 239). İş ortamı niteliğinin iyileştirilmesi, işgörenlerin iş yaşam kalitesinin geliştirilmesi ve motivasyonlarının artması için gerekli unsurlardan biridir (Aba, 2009: 122).
İş yaşam kalitesinin, iş ortamının niteliği, çalışma koşulları ve işgörene sağlanan hizmetler olmak üzere üç alt boyutu bulunmaktadır.
İş ortamı niteliği ise; yürüttüğü işin, işgörenin yetenek ve beklentilerine uygun olması, kişisel hedeflerinin iş hedefleri ile uyumlu olması, sorumlulukları ile orantılı yetkilerle donatılması, yaptığı iş ve mesleğinden dolayı çevresinde ve toplumda itibar görmesi gibi bileşenlerden oluşmaktadır (Walker vd., 2009). Sabuncuoğlu ve Tüz, (2008)’e göre meslek toplumda kişiye saygınlık ve otorite sağlar. Özler, (2013: 134)’e göre değer görmek işgörenler için psiko-sosyal bir ihtiyaç olup, bu ihtiyaç bazen ekonomik ödüllerin dahi önüne geçebilir.