Coğrafi İşaret nedir?
Ülkemizde katkıları nelerdir?
Coğrafi İşaretin faydaları nelerdir?
Son 2 yılda Ankara Simidi, Ankara Döneri, Ankara Tava, Erkeç Pastırma için tescil işlemleri Ankara Üniversitesi Gıda Güvenliği Enstitüsü tarafından hazırlandı ve tüm bu ürünlerin tescil işlemleri tamamlanma aşamasında. Bu şekilde bu ürünlerin katma değerinin artırılması ve tanınırlığının sağlanması amaçlandı.
Tüm dünyada coğrafi işaretli ürünlerin eşdeğerine göre 2.2 kat daha pahalı satıldığı dile getirilen zirvede, iki gün boyunca konu ile ilgili birçok bilimsel sunum ve coğrafi ürün sergilenmesi gerçekleştirildi.
Coğrafi İşaret nedir?
Coğrafi İşaret (Cİ), belli bir şehir, bölge veya ülkeye ait özellikleri itibariyle, bu coğrafi alan ile özdeşleşmiş bazı ürünlere (özellikle, gıda ve el işi ürünler için) uygulanabilen özel, ayrıcalık kazandıran bir isimlendirme şeklidir. Cİ kullanımı, ilgili ürüne ait tanımlı özelliklerin gerçekten var olduğunu tescilliyor; örneğin söz konusu ürünün geleneksel yöntemlerle üretildiğini veya coğrafi özelliklere bağlı sıfatları taşıdığını doğrulaması gibi…
Coğrafi İşaret ile ilgili tanımlar
Coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işaretlerdir. Coğrafi işaretler menşe adı ve mahreç işareti olarak ikiye ayrılmaktadır.
Menşe Adı
Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan, bölge veya istisnai durumlarda ülkeden kaynaklanan bir ürünün tüm veya esas nitelik ile özellikleri bu yöre, alan veya bölgeye özgü doğa ve beşeri unsurlardan kaynaklanması ve ilgili ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümüyle bu yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılması ürünün “menşe adını” belirtir. Menşe adları ait oldukları coğrafi bölgenin dışında üretilmezler. Çünkü ürün, niteliklerini ancak ait olduğu yöre içinde üretildiği takdirde kazanabilir. Menşe adına Finike Portakalı ve Malatya Kayısısı örnek gösterilebilir.
Mahreç İşareti
Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan veya bölgeden kaynaklanan bir ürünün belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle bu yöre, alan veya bölge ile özdeşleşmiş olan ve üretimi, işlenmesi veya diğer işlemlerinden en az birinin belirlenmiş yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılan ürüne “mahreç işareti” denir. Mahreç işaretlerinin, ürünün özelliklerinden en az biri o yöreye ait olmakla birlikte, yöre dışında da üretilebilmesi söz konusudur. Mahreç işaretine Antep Baklavası, Hereke İpek Halısı örnek gösterilebilir.
Coğrafi İşaretin önemi
Coğrafi işaret tescil başvurusu, coğrafi işarete konu olan ürünün üreticisi olan gerçek veya tüzel kişiler, tüketici dernekleri, konu ve coğrafi yöre ile ilgili kamu kuruluşları tarafından aşağıda belirtildiği şekilde yapılabilir.
Coğrafi işaret tescili tek bir üreticinin haklarını değil, tescil belgesindeki şartlara uygun üretim yapan ve pazarlayanların tümünün haklarını korur. Coğrafi işaretlerin bu özelliği, coğrafi işaretlerin diğer sınai mülkiyet haklarından en temel farkını oluşturur. Çünkü coğrafi işaret yöresel, bölgesel ve ülkesel genelliğe sahip olup, sağladığı hak belli bir kişiye veya bazı kişilere bağlanamaz. Diğer yandan coğrafi işaretlerin denetim mekanizmasının varlığı diğer sınai mülkiyet haklarından farkını oluşturur.
Coğrafi işaretin amacı, coğrafi işarete konu olan ürünün üretimi, kaynağı gibi bir takım genel niteliklerine bağlı olarak yerel özelliklerden ötürü belli bir üne kavuşmuş ürünlerin korunmasını sağlamaktır. Örneğin leblebi için “Çorum leblebisi” ibaresi, halı için “Kars el halısı” ibaresi, kaymak için “Afyon kaymağı” ibaresi belirli bir kalitenin işareti olarak ortaya çıkmaktadır.
Tüketiciler söz konusu yöre adıyla satılan ürünleri o yöre adına duydukları güven nedeniyle, diğer yerlerde üretilenlere tercih edebilirler. Bu nedenle bir ürün için belirli bir kalite ve aitlik işareti haline gelmiş yer adlarının coğrafi işaret olarak koruma altına alınmasında o yöre halkının menfaatlerinin korunması açısından büyük fayda vardır.
Coğrafi işaretler, ayrıca, ürüne pazarlama gücü katar ve ürünün gerçek üreticilerini koruyan kolektif bir hak olduğundan kırsal kalkınmaya aracılık eder ve ülke ekonomisine katkı sağlar.
Coğrafi işaret korumasının amaç ve faydalarından biri de, coğrafi işaret ibarelerinin gerekli özelliklere haiz olmayan sahte ürünler üzerinde kullanılmasının önüne geçilerek, tüketicinin yanıltılmasına engel olunması ve coğrafi işaretli ürünün ününden faydalanılmaması dolayısıyla tüketicinin korunmasına yardımcı olmaktır.
Coğrafi işaret korumasının sağladığı haklar
Coğrafi işaret tescili almış ürünün üretimini veya pazarlamasını tescil belgesinde düzenlenen şartlara uygun olarak herkes yapabilir. Yani tek bir üreticiyi değil, tescil belgesinde belirtilen şartlarda üretim yapanların veya satışa sunanların tümünü korur. Başvuru sahibinin rolü ise coğrafi işaretin tescil işlemlerini yürütmek, denetim işlemlerinde görev almaktır. Yani coğrafi işaret tescilinin ürüne katma değer sağlamasında başvuru sahibi temel rol almakta olup tescil, başvuru sahibine inhisari hak sağlamaz.
Tescilli adın ününden herhangi bir biçimde yarar sağlayacak kullanımlar veya tescil kapsamındaki ürünleri andıran ya da çağrıştırabilen ürünlerle ilgili olarak tescilli adın dolaylı veya dolaysız olarak ticari kullanımı hak sahibinin talebi üzerine mahkeme tarafından önlenir.
Sözcük olarak gerçek coğrafi yeri ifade etmekle birlikte halkta haksız biçimde ürünün başka yer kaynaklı olduğu izlenimini bırakan kullanımı veya korunan adın tercümesinin kullanımı veya ‘stilinde’ ‘tarzında’ ‘tipinde’ ‘türünde’ ‘yöntemiyle’ ‘orada üretildiği biçimde’ veya benzeri diğer açıklama veya terimlerle birlikte kullanımı hak sahibinin talebi üzerine mahkeme tarafından önlenir.
Ürünün iç veya dış ambalajında, tanıtım ve reklamında veya ürünle ilgili herhangi bir yazılı belgede doğal, esas nitelik ve özellikleri ile menşei konusunda yanlış veya yanıltıcı herhangi bir açıklama veya belirtiye yer verilmesi hak sahibinin talebi üzerine mahkeme tarafından önlenir.
Ürünün kaynağı konusunda halkı yanıltabilecek biçimde ambalajlanması veya yanılgı yaratabilecek herhangi bir şekilde sunulması denetime ve yaptırıma tabidir.
Coğrafi işaret olarak tescil edilemeyecek işaretler
Coğrafi işaret tanımına uymayan adlar ve işaretler,
Ürünün öz adı olmuş adlar ve işaretler,
Ürünün gerçek kaynağı konusunda halkı yanıltabilecek olan bitki türleri ve çeşitleri, hayvan soyları veya benzer adlar,
Kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı işaretler,
Paris Sözleşmesi ve Dünya Ticaret Örgütü’nü kuran anlaşmaya üye ülkelerde korunmayan veya koruması sona ermiş veya kullanılmayan adlar ve işaretler.
Coğrafi işaret tescil süreci
Tescil başvurusu yapılan coğrafi işaretlere ait bilgiler Türk Patent ve Marka Kurumu (eski adıyla Türk Patent Enstitüsü) tarafından değerlendirilir. İhtiyaç duyulduğu takdirde, konuda uzman bir veya birkaç kurum veya kuruluştan görüş alınır. 555 sayılı KHK’da belirtilen koşulları taşıyan coğrafi işaret başvuruları Resmi Gazete’de yayımlanır. Menşe adları için Resmi Gazete’de ilan edilmesinin yanında coğrafi işaretin üretim alanını kapsayan ilde yayımlanan bir yerel gazetede yayımlanır. Mahreç işaretleri içinse Resmi Gazete ve yerel gazete ilanına ek olarak başvurunun Resmî Gazete’de ilan edildiğine ilişkin bilgi ilanı, yurt çapında dağıtımı olan en yüksek tirajlı günlük iki gazeteden birinde ilan yoluyla yayımlanır.
Yapılan ilana Resmi Gazete’de ilan tarihten itibaren altı ay içinde itiraza ilişkin ücret ödenmek şartıyla itiraz edilebilir. İtirazlar gerekçeleriyle birlikte bu konuda uzman bir ya da birkaç kurum veya kuruluşa gönderilir.
Gelen görüşler doğrultusunda başvurunun tesciline karar verilebilir, başvuru değişikliğe uğrayabilir ya da reddedilebilir. Başvuru reddedilirse veya değişikliğe uğrarsa bu durum Resmi Gazete’de ilan edilir. Tescil yayın tarihi itibari ile kesinlik kazanır.
Kurum tarafından incelenmesi ve itirazların değerlendirilmesi sonucu tescili uygun bulunan başvuru, Resmi Gazete’de yayımlandıktan sonra kesinlik kazanır ve Sicile kaydedilir.
Coğrafi İşaret başvurusu nasıl yapılır?
Coğrafi işaret başvurusu şu belgelerle yapılır:
1) Türk Patent ve Marka Kurumu internet sitesinde işlem formları arasında yer alan C101 numaralı Coğrafi İşaret Tescili Başvuru Formu, bilgisayar ortamında eksiksiz olarak doldurulmalıdır.
Coğrafi işaretin adı, coğrafi alanın ismi yer almaksızın sadece ürünün adı yazılmalıdır. “Malatya Kayısısı” için yapılan coğrafi işaret başvurusunda ürünün adı “kayısı”dır.
Başvuruya “menşe adı” veya “mahreç işareti” tanımlarından hangisi uygun ise yazılmalıdır. Bu seçeneğe ait destekleyici bilgi ve belgelerin de ek olarak sunulması gerekir.
Ürünün nitelikleri göz önünde bulundurularak markalama, etiketleme veya işaretleme kullanım biçimlerinden sadece biri belirtilmeli ve bu biçimlere ait bilgilere ve örneklere yer verilmelidir. Tescili talep edilen coğrafi işaretin standart karakterlerde yazılmış bir kelime unsurundan ibaret olmaması ya da kelime unsurunun yanı sıra şekli unsur da içermesi veya kullanım şekli olarak “etiketleme” usulünün seçilmesi hallerinde, ilgili coğrafi işaret ya da etiket örneğinin 7×7 cm boyutlarında hazırlanarak başvuru ekinde sunulması gerekir.
Ürünün üretildiği ve ürünün bağının olduğu coğrafi alan ayrıntılı olarak açıklanmalıdır. Bu bilgiler, gerekiyorsa, harita ile gösterilmelidir.
Ürünün üretim metodunda ürünün fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik ve benzeri ilgili özelliklerini açıklayıcı teknik bilgiler bulunmalıdır. Tescile konu edilen ürünü diğer
yörelerde üretilen benzer ürünlerden ayıran özellikler; üretim alanına ait iklim, toprak ve beşeri faktör özelliklerinin ürün üzerindeki ayırt edici etkileri tüm ayrıntılarıyla bu kısma yazılmalıdır. Bu amaçla daha önce ürünle ilgili yapılmış bilimsel çalışmaların eklenmesi veya böyle bir çalışma yoksa uzman kuruluşlar (Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, üniversite, araştırma kuruluşları vb.) ile yapılacak bir çalışmayla başvurunun şekillendirilmesi gerekir.
Tescil başvurusunda bulunulan ürünlerin ayırt edici özelliğin tespitinde, aynı çeşidin farklı yerlerde yetiştirilmesi halinde kaynaklandığı coğrafyadan bir farklılık kazanıp kazanmadığının tespiti için biyokimyasal analizlerin yıl tekrarlı olarak yapılıp değerlendirilmesi gereklidir.
Ürüne ait genel üretim metotlarından ziyade, tescile konu varsa ürünün yöreye özgü özellikler taşıyan üretim metodu, üretimde kullanılan özel araçlar ve özellikleri tüm detaylarıyla açıklanmalıdır.
Mahreç işaretine konu ürünün en az bir özelliği belirtilen coğrafi alanda gerçekleştirilmesi kaydıyla, ürünün diğer yerlerde de üretilmesi mümkündür. Ürünün hangi özelliklerinin yukarıda belirtilen üretim alanı içinde gerçekleştirilmesi gerektiği açıkça ifade edilmelidir.
Coğrafi işaret tescil başvurusunda bulunan, ürünün üretimi, işlenmesi veya ilgili diğer işlemleri hakkında yeterliğe sahip, yasal kuruluş biçimine bakılmaksızın herhangi bir dernek, birlik ve ya benzeri örgütten oluşan tarafsız bir denetim komisyonu oluşturmakla yükümlüdür.
2) Başvuru ücretinin ödendiğini gösterir bilgi Kuruma ibraz edilmelidir.
3) Tescili istenilen menşe adı veya mahreç işaretine ait 15 adet örnek (8×8 cm)
4) Alanında uzman kuruluşların görüşlerinin aşağıdaki unsurları da içerecek şekilde başvuru formu ekinde sunulması gerekir:
Coğrafi işaret tesciline konu ürünün fiziksel, kimyasal ve benzeri ayırt edici özellikleri ile üretim tekniğinin açıklaması.
Ürün ile ürünün üretiminin yapılacağı coğrafi alanın bağlantısı, bu bağlantının niteliği ve vazgeçilmezliği, ürünün söz konusu alandan aldığı özelliklerin açıklaması.
5) Ürünün coğrafi işaret tanımına uyduğunu belgele yen dokümanların form ekinde bulunması gerekir. (Gazete, makale, araştırma yazıları vb.)
6) Vekil ile başvurulacaksa vekaletname ibraz edilmelidir.
Coğrafi işaretlerin denetimi
Coğrafi işaret başvurularının en önemli kısımlarından biri de denetim bölümüdür. Denetimin nasıl yapılacağı ve ürünün hangi özelliklerinin kontrol edileceği ile denetim dönemleri (üretim, pazarlama, saklama, ambalajlama aşamaları gibi) ve denetleme kriterleri konusunda açıklayıcı bilgilerin başvuru formunda yer alması gerekir.
Başvuru formunun denetim kısmında coğrafi işareti tescil başvurusu yapan kişinin oluşturduğu denetim komisyonu tarafından ürünün üretimi, tescilli menşe adı veya mahreç işaretinin kullanım biçimi, ürün üzerinde belirtilmesi veya etiketleme şekillerini ayrıntılı olarak denetler. Komisyon üretim durumlarını sürekli kontrol edecektir. Denetim işlemi için konu ile ilgili uzman ve tarafsız kurum veya kuruluşlarla işbirliği yapılabilir.
Denetim komisyonu tescil başvurusunda taahhütnameleri bulunan alanında uzman tarafsız kurum veya kuruluşlarından oluşmalıdır. Taahhütnamede 555 sayılı KHK hükümlerine uygun olarak yerine getirileceğine ilişkin resmi onaylı olan ve kişi adı belirtilmeyen http://www.tpe.gov.tr/TurkPatentEnstitusu/commonContent/CAbout internet adresinde belirtilen örneğe uygun taahhütnamelerin başvuru formuna eklenmesi gerekir.
Denetim komisyonu, görevini tam olarak yerine getirmek için yeterli personel, donanım ve diğer olanaklara sahip olarak denetimi etkin bir şekilde yapmalıdır. Denetim komisyonu, üretim aşamalarının yanı sıra şikâyet halinde de denetim yapabilir.
Coğrafi işaretlerden tarım ve gıda ürünlerine ilişkin piyasa denetimi 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu gereğince tarım ve gıda ile ilgili coğrafi işaretlerin kullanımının tescilde belirtilen özelliklere uygunluğunu Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yapılmaktadır.
Coğrafi işaretin kullanımına ilişkin denetim raporları her 10 yılda bir Enstitü’ye ibraz edilir. Enstitüye ibraz edilen denetim işlemlerinin yeterince ve gereği gibi yerine getirilmemesi halinde coğrafi işaret tescilinin hükümsüzlüğü mahkemeden talep edilir.
Coğrafi işaretler üzerindeki tasarruflar
Coğrafi işaret lisans, devir, intikal, haciz ve benzeri hukuki işlemlere konu olmaz ve teminat olarak gösterilmez.
Coğrafi işaretlerin hükümsüzlüğü ve hakkın sona ermesi
Coğrafi işaret tescili belirli bir süre için yapılmaz. Koruma süresi olmadığından marka korumasındaki gibi koruma süresinin yenilenmesi de yoktur. Tescil her ne kadar süre sınırlaması olmadan yapılsa da bazı durumlarda koruma sona erebilir. Sona erme, coğrafi işaretin hükümsüzlüğüne mahkeme tarafından karar verilmesi ile mümkündür. Mahkeme karar verirken sınırlı nedenlere dayanabilir. Coğrafi işaret, menşe adı, mahreç işareti tanımına uymayan işaretler, başvuru hakkına sahip olmayanlar tarafından tescil ettirilmiş coğrafi işaretler veya başvuru şartlarına uygun olmayan coğrafi işaretlerin tescili halinde hükümsüzlüğü herkes tarafından ileri sürülebilir. Ayrıca denetim işlemlerinin yeterince yapılmaması halinde de coğrafi işaretin hükümsüzlüğüne karar verilebilir.
AB nezdinde coğrafi işaret koruması
Avrupa Birliği’nde coğrafi işaret koruması, menşe adı ve mahreç işareti korumasını konu alan coğrafi işaret tescilinin temeli 1992 tarih ve 2081/92 sayılı Tüzüğe dayanmaktadır. Bu Tüzük yerini 20 Mart 2006 tarihinde 510/2006 sayılı Tüzüğe ve bu Tüzük de yerini 1151/2012 sayılı 21 Kasım 2012 tarihli Tüzüğe bırakmıştır. 1151/2012 sayılı Tüzük uyarınca coğrafi işaret koruması elde etmek isteyen kişiler, öncelikle kendi ülkelerindeki ulusal otoritelere başvuruda bulunmak zorundadırlar. Ulusal mevzuata göre tescilli coğrafi işaretlerin Avrupa Birliği nezdinde tescili için AB Komisyonuna başvurulabilir.
Coğrafi işaretler nelerdir? Coğrafi işaretler hakkında en çok sorulan sorular ve cevapları...
Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünü gösteren işarettir. Coğrafi işaretler, menşe adı ya da mahreç işareti olarak tescil edilir. Gıda, tarım, maden, el sanatları, sanayi ürünleri coğrafi işaret tesciline konu olabilir.
Türkiyede kaç coğrafi işaret var?
2021 yılında gerçekleştirilen 352 coğrafi işaret tesciliyle birlikte toplam tescilli coğrafi işaret sayımız 990'a ulaşmıştı. 2022 yılının Ocak sonu itibariyle bu sayı 1000'e tamamlandı.
Coğrafi işaretli mantılar nelerdir?
Kayseri ile özdeşleşen mantı, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve 2009 yılında coğrafi işaret belgesi almıştır. Bölgelere göre mantı; Sinop, Boşnak, Gürcü, Sivas ve Çorum mantısı gibi farklı isimlerle anılmaktadır.
Coğrafi işaret kim verir?
Kimler coğrafi işaret başvurusu yapabilir? Coğrafi işaret tescil başvurusu, coğrafi işarete konu olan ürünün üreticisi olan gerçek veya tüzel kişiler, tüketici dernekleri, konu ve coğrafi yöre ile ilgili kamu kuruluşları tarafından yapılabilmektedir.
Coğrafi işaretler ne işe yarar?
Coğrafi işaret, tüketiciler için ürünün kaynağını, karakteristik özelliklerini ve ürünün söz konusu karakteristik özellikleri ile coğrafi alan arasındaki bağlantıyı gösteren ve garanti eden kalite işaretidir.
Coğrafi işaret kaç yıl?
Menşe adı veya mahreç işareti kapsamına girmeyen ve ilgili piyasada bir ürünü tarif etmek için en az otuz yıl süreyle kullanılan adlardır. Coğrafi işaretler ürün üzerinde kullanıldığında, beraberinde amblemin bulunması zorunludur.
Coğrafi işaret zorunlu mu?
Amblemin amacı, ürünün
coğrafi işaret/geleneksel ürün adı olduğu konusunda tüketiciyi bilgilendirmek ve denetleme faaliyetlerini kolaylaştırmaktır. 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu gereğince 10 Ocak 2018 tarihi itibarı ile tescilli coğrafi işaretler için amblem kullanımı zorunludur.
Coğrafi işaret ne zaman başladı?
Türkiye'de ise tam manası ile ilk coğrafi işaret uygulaması 1995 yılında 555 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile başlatılmış ve tescil yetkisi Türk Patent Enstitüsü'ne verilmiştir.