Malatya Mutfağı Hakkında Bölüm -03-
Osmanlı ve Türk mutfağının gelişmesinde Malatya mutfak kültürünün rolü büyüktür. Geleneksel mutfaklarımızdan olan Malatya Mutfak kültürü zengin yemek çeşitleri ile de yöresel mutfaklarımıza örnek olmuştur. Yöresel Mutfaklarımızdan Malatya Mutfağı Hakkında Bilinen Ve Bilinmeyenler Bu Yazı Dizimizde Türk Aşçı Haberleri Olarak Sizler İçin Derledik.
Malatya Mutfak kültüründe Yufka Ekmeği
Yufka hamuru mayalanmaz. Yumruk kadar hamur alınır, ekmek tahtasında oklava ile açılır, açılan ekmek ince olur. Saç üzerinde pişirilir. Pişirildikten sonra kilere serilip kurutulur ve üst üste kat kat yığılır. Yenileceği zaman ıslatılarak yenilir.
Malatya Mutfak kültüründe Bazlama Ekmeği
Hamur mayalanıp, yoğrulur. Kalınca açılarak saca uğrasız (unsuz) olarak koyulur. Bir süre pişer, döndürülmez.
Malatya Mutfak kültüründe Tandır Ekmeği
Un elenir, tuzlu su ile hamur yoğrulur. Hamurun çok koyu kıvamda olmasına dikkat edilir. Eğer çok fazla yapılmak isteniyorsa hamur hıla bezinin arasına konularak çiğnenir.
Avluda bulunan tandır yakılır. Ekmek tahtasında oklava ile yufkalar açılır. İç hazırlanır. (iç, çörek ve küncü (susam)’ye un katılarak cıvık kıvamda hamurdan oluşturulur.) Açılan ekmeğe önce su sürülür, üzerine çörekli içten sürülerek tandırın iç duvarlarına el ile yapıştırılır. Tandırda ekmeği pişiren kadın eline “ellik” denilen bir eldiven takar. Ekmekler kızarınca maşa ile tandırdan çıkartılır. Boş bir odada serilerek kurutulur ve üstüste yığılır. Tandır ekmeği iki üç aylık ihtiyaca göre yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Fetil Ekmek
Hamur mayalanarak yoğrulur, bekletilmeden oklava ile ekmek açılıp saçta pişirilir. Fetil ekmek işin çok acil olduğu zamanlarda yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Paaç (Poğaç)
Un değirmenlerinde kışlık un öğütülürken yapılır. Undan hamur yoğrulur, tuz katılmaz. Ocağın yan taşına yapıştırılarak pişirilir. Orada yenir. Değirmenden dönenlerden çocuklar paaç ekmeği isterler.
Bu ekmeğin bir de yaygın olarak söylenen tekerlemesi vardır:
“Gelin bacı indir sacı, vur tokacı
Hani bizim buğday paacı?”
Malatya Mutfak kültüründe Yumurtalı Ekmek
Akşamdan mayalanmış olan hamura yumurta kırılarak yoğrulur. Oklava ile yufkadan biraz kalın olarak açılır. Saçta pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Pekmezli Ekmek
Hamur saçta küçük küçük, kalın bir şekilde pişirilir. Bu pişen hamur üzerine yağ ile kavrulan pekmez sürülür. Pekmez arkalı önlü sürülerek yenir. Dileyen hamurun içine de pişirirken pekmezi akıtabilir.
Malatya Mutfak kültüründe Kınalı Ekmek
Akşamdan hamur mayalanır ve yoğrulur. Sabahleyin bir kuşgana (tencere) süt süzülür, içine karbonat atılır, yağ eritilerek eklenir, çörek otu, küncü (susam) atılarak karıştırılır.
Hamurdan, oklava ile ekmek açılır. Bunun üzerine hazırlanan içten sürülür ve sacın üzerine atılır. Biraz kızarınca saçtan alınır. Sacın önünde dört köşeli, yassı süve taşı vardır. Saçtan alınan ekmek, süve taşına yapıştırılır, iyice kızarana kadar pişirilir. Sonra alınıp ekmek hılasının (ekmek konulan bez) üzerine konulur.
Malatya Mutfak kültüründe Otlu Ekmek
Pancar yaprağı doğranır. İnce ince kıyılır. Yağ ve kıymayla birlikte kavrulur. Diğer tarafta hamur küçük küçük lahmacun büyüklüğünde açılır. Kavrulan iç, hamurun yarısına konulur ve yayılır. Hamurun diğer kısmı, iç koyulan tarafın üzerine kapatılır. Kenarları bastırılır. Saç üzerinde pişirilip yenilir. İstenirse üzerine yağ sürülüp de yenilebilir.
Malatya Mutfak kültüründe Yağlı Ekmek (Saç Yüzü)
Hafif kalınca yufka açılır, saçta pişirilir. Kaşığa tereyağı konulup, pişen ekmeğin her iki tarafı da yağlanır. Sıcak sıcak yenir.
Pileke (Somun) Ekmeği
Akşamdan hamur mayalanır. Sabahleyin bir tepsiye yağ sürülüp bunun üzerine hamur basılır. Bir tas su, içine karbonat atılarak karıştırılır. Bu suya el batırılarak tepsideki hamur düzeltilir. Bıçakla dilimlenir, üzerine küncü (susam) ya da çörekotu serpilir, sobanın fırınında yüzü sertleşene kadar bekletilir, tekrar bir yağ daha sürülür ve fırına konulur. Kızardığında çıkartılır.
Malatya Mutfak kültüründe Saç Ekmeği
Acil bir ihtiyaç olduğunda, hemen hamur yoğrulur (mayalanmadan). Oklava ile ekmek açılarak saçta pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Dönderme
Undan yoğrulan hamurdan yumruk kadar bir topak hamur (pazı) alınır. Ekmek tahtası üzerinde oklava ile açılır. Üzerine tavada eritilen aş yağı gezdirilir. Tekrar rulo biçiminde oklavaya sarılır. Oklava içinden çekilir. Sonra tahta üzerinde kıvrılarak tekrar oklava ile açılır. Birkaç tane bu şekilde ekmek hazırlanır. Oklava ile hafifçe düzenlendikten sonra saç üzerinde pişirilerek yenir.
Malatya Mutfak kültüründe Saç Üstü
Yufka açılır, kenarlarından tutulup üstüste getirilir ve yağlanır. Üzerine az miktarda toz şeker serpilerek sacın üzerinde pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Taş Küllüğü (Küllük)
Ekşili (mayalı) yapılırken işin çokluğundan dolayı ekmek yapımından erken kalkmak istenildiğinde, artan hamurun içine tereyağı ya da margarin ve kıkırdak katılarak yoğrulur. Yoğrulan hamura tepsi biçiminde el ile şekil verilir. Daha sonra bir tepsinin içine konur. Bunlar tamamlandıktan sonra ocağın içindeki taşın külleri temizlenip, hazırlanan tepsi içindeki hamur o taşın üzerine konur. Üzerine de ekmek sacı kapatılır ve hepsinin üzerine tezek ateşi yakılır. Hamur için için pişer ve sonra çıkartılıp çayla birlikte kahvaltılarda yenilir.
Malatya Mutfak kültüründe Tandır Biliği
Kuyruk yağı doğranır ve tavada kavrulur. Bir iki gün bekletildikten sonra havanda d.ğülür, una katılarak sıcak suyu, tuzu eklenip hamur yoğrulur, mayalandırılır. Tandırda ekmek yapımı işi bittikten sonra hazırlanan hamurdan el ile topaklar alınıp, yuvarlak ve yassı bir şekil verildikten sonra tandırın iç duvarına yapıştırılarak kızartılır. Tandırdan çıkartılan bilikler yenmeğe hazırdır.
Malatya Mutfak kültüründe Bilik
Süt pişirilir. Buna un katılarak yoğrulur, hamur yapılır. Hamurdan alınan yumak, bir merdane ile hafifçe düzlenir, yuvarlak bilik yapılır. Yahut ele alınan hamur yumağı el ile düzlenip ortası delinerek üzerine yumurta sarısı ve çörek karışımından yapılan sos sürülerek sobanın fırınında pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Yağlı Ballı Yufka
Un yoğrulduktan sonra, ince bir şekilde yufka açılır. Yufkalar açıldıkça saç üzerinde pişirilir. Bir kapta tereyağ eritilir. Açılan yufkalar yağlanarak üstüste tepsiye serilir. Hazırlanan yufkalar bitinceye kadar bu işlem devam eder. Bittikten sonra yufkalar bıçakla kesilir ve servis yapılır. Ekmek, ana malzeme olmak üzere ekmekten yemekler de yapılmaktadır. Tespit ettiğimiz ekmek yemekleri şunlardır:
Malatya Mutfak kültüründe Ekmek Aşı (Papara)
Mayalı (ekşili) ekmekler doğranır. Bir tencerede salçası, soğanı yağda kavrulur. Üzerine yeterince su eklenir, tuzu koyulur. Su kaynadığında üzerine doğranmış mayalı ekmekler aktarılır, bir taşımda böyle kaynar ve ocaktan indirilir. Bunun içine eğer isteniliyorsa, kaynamadan önce kayısı çiri yada üzüm şırası eklenerek de hazırlanabilir.
Malatya Mutfak kültüründe Ekmek Tiriti
Bir kuşganada yağ yakılır, üzerine su eklenir. Kaynamaya başladığında yufka ekmekler doğranarak üzerine aktarılır. Bir taşım (dalım) da böyle kaynadıktan sonra tuzu da eklenerek ocaktan indirilir. Buna Darende köylerinde “ekmek kavurması” da denilir.
Malatya Mutfak kültüründe Omaç
Sıcak yufka ekmeği tereyağı üzerine doğranır ve kavrulur. Servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Cummur
Taze pişirilen mayalı ekmek küçük parçalar halinde bir tavaya doğranır, eritilmiş aşyağı (tereyağı) ile beraber kavrulur, üzerine tuz atılarak yenir.
Malatya Mutfak kültüründe Ekmek Kavurması
Tandır ekmeği ile yapılır. Soğan doğranır, biber konur, yağı konur. Soğanla birlikte kavrulur. Üzerine biraz su konur, cıvıkça olur. Tandır ekmeği de ufalanarak getirilip üzerine dökülür. Buna ekmek kavurması denir.
Malatya Mutfak kültüründe Sırın (Serun)
15 kadar yufka ekmeği hazırlanır. Tereyağı eritilir. Sarımsaklı yoğurt hazırlanır. Bir tepsi üzerine yufka serilir, 3-4 kaşık sarımsaklı yoğurt dökülerek kaşıkla yufkanın her tarafına yayılması sağlanır. Onun üzerine bir yufka daha konulur, bu yufkanın üzerine de 3-4 kaşık eritilmiş tereyağı dökülerek bunun da yufkaya sürülmesi sağlanır. Bir kat yoğurtlu, bir kat yağlı yufka gelecek şekilde hazırlanan bir tepsi sırın bıçakla dilimlenip servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Unlu Aşlar:
Un katkısının ana malzeme olarak kullanıldığı yemekler de Malatya’da önemli yer tutar. Unlu mamuller olarak adlandırabileceğimiz yiyecekler şunlardır:
Malatya Mutfak kültüründe Pirinçli Herle
Malzemeler: 1 çay bardağı pirinç, 3 yemek kaşığı kıyma, 2 yemek kaşığı tereyağı, 2-3 yemek kaşığı un, yeteri kadar tuz.
Bu yemeğin yapılması için un dışında pirince, kıymaya ve tereyağına ihtiyaç vardır. Pirinç pişirilir. İçine kıyma konur. Pirinç pişirildikten sonra başka bir kapta un su ile çırpılır. Hiç topak kalmayacak şekilde çırpıldıktan sonra pirinç üzerine dökülür. Çorbanın biraz daha koyu olacak hale geldiğinde hazır demektir. Servis yapılırken üzerine yağı ve tuzu ilave edilir.
Malatya Mutfak kültüründe Kuymak (Herle-Haside-Haşıl)
Malzemeler : 2 su bardağı su, 3-4 kaşık un. Arzuya göre un pişirilirken şeker konulabilir. Yarım su bardağı pekmez, 3-4 kaşık tereyağı.
Kuşgana içerisine az miktarda su koyulur. Üzerine un katılır ve ağaç kaşıkla iyice çırpılarak, cıvık kıvama getirilir. Bu işlem yapılırken hamurun içinde pütür kalmamasına (yöre deyimiyle “giliç”) dikkat edilir.
Bu işlemden sonra, kuşgana ocağa bırakılarak hamur pişirilir. Ayrıca tabağa alınan kuymağın üzerinde kaşığın altıyla 5-6 tane çukur izi yapılır. Tavada aşyağı ve pekmez beraberce eritilir, tabağın üzerindeki çukurlara gezdirilir. Sıcak sıcak yenilmelidir. Doğum yapan kadınlara özellikle kuymak yedirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Herle
(unun kavrulması yoluyla yapılan) Un yağda pembeleşinceye kadar kavrulur. Üzerine su ilave edilip kavrulur. İçine kuru biber, baharat atılarak pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Nişastalı Haside
Nişasta kaba konur, üzerine şekeri eklenir. Yeteri kadar da su konur, biraz karıştırılır. Bir tarafta bekletilir. Biraz bekletildikten sonra tekrar karıştırılır. Yağı tavaya konur. Yağ yandıktan sonra hallenmiş nişasta karışımına dökülür ve pişirilir. Hasideye pekmez de katılabilir.
Malatya Mutfak kültüründe Gelinöğü
Tereyağı ile un kavrulur, su ve şeker katılarak ya da şeker yerine pekmez katılıp pişirilir. Sıcak sıcak yenilir. Öncelikle lohusaya yedirilen bir yemek çeşididir.
Malatya Mutfak kültüründe Tutmaç
Hamur geometrik şekillerde kesilerek kurutulur. Daha sonra nohut, mercimek, kuşbaşı et, maydanoz katılarak pişirilir. Üzerine sumak suyu katılır.
Malatya Mutfak kültüründe Un Herlesi
Soğuk suya azar azar un katılarak kaşıkla çırpılır ve cıvık hamur kıvamına getirilir. Bu işlem tencere içerisinde yapılır. Sonra ocakta pişirilir. Üzerine şekerli yağ eritilip dökülerek servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Börekler
Malatya Mutfak kültüründe Çarşaf Böreği
Un, su, tuzdan hamur yoğrulur, hamur hafifçe yağlanır. Bezden çarşaf üzerine alınan hamur çeke çeke genişletilir. Arasına hangi iç konulacaksa (çökelek, lor, kıyma gibi) o iç hazırlanır ve hamura düzlenir. Çarşaf bir ucundan kaldırılarak hamurun kıvrılması sağlanır. Sonra içi yağlanmış tepsiye yerleştirilir. Üzerine karbonat, bir yumurta sarısı ve yoğurt karışımı mayiden sürülür. Biraz da yağ dökülerek fırında pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Malatya Böreği
Malzemeler: 1.5 kg. un, 2 yumurta, 1 demet maydanoz, 500 gr. beyaz peynir. Önce yumurtalar unun ortasına kırılır. Beraberce yoğrulur.
Bundan yufka açılır. Bir yufka dörde bölünür. Kaynar suyun içine atılır ve alınarak makarna süzgeci ters çevrilip üzerine yufka parçaları atılır. Temiz beyaz bezle bunların üzerlerine bastırılarak suları alınır. Fırın tepsisine dizilir. Tepsi yarılandığında üzerine maydanoz ve peynirden ovalanarak hazırlanan iç serilir. Tekrar üzerine yufkalar önce anlatılan işlemlerden geçirilerek serilir. Üzerine yumurta sarısı sürülür, dilimlenir. Fırında pişirilip servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Haş
Un elenir. Tencereye konur. Tuzu atılarak katı bir şekilde yoğrulur. Diğer taraftan taştan yapılma bir ocak iyice yakılır ve taş kızdırılır. Taşlara hamurlardan parçalar alınıp yayılarak yapıştırılır. Taşlarda hamur pişirilir ve yenir.
Malatya Mutfak kültüründe Alt Üst Böreği
20-30 yufka açılır. Üç yumurta kırılır. Bir bardak yoğurt, biraz sıvı yağla hamur yoğrulur. Yoğrulma çok katı olmayacak şekilde ve kulak memesi yumuşaklığında olur. Hamur bişi büyüklüğünde (orta boy bir tabak büyüklüğü) açılır. Yağ eritilir. Açılan hamurlara sürülür. üstüne bir hamur daha konur. Yine yağ sürülür. Bir hamur daha konulur. Böylece araları yağlanmış 10 kat hamur hazırlanır. Ayrı bir yerde peynirli maydanozlu veya kıymalı içi hazırlanır. Hamur dondurulur. Donduktan sonra tepsi büyüklüğünde açılır. Tepsi yağlanır. Tepsi büyüklüğündeki hamur konulur. Arasına peynirli maydanozlu içi konulur. İçin üzerine diğer hamur açılarak konulur. Üzeri yağlanır. Kesilip fırında pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Açma Yufka Böreği
Üç adet yufka (yağlı yufka) açılır. İçi yağlanmış tepsiye yerleştirilir. Üzerine bir kat kıyma et serilir. Üzerine üç yufka daha yerleştirilir. Bir kat daha kıyma serilir. Onun üzerine üç yufka daha serilir. Hepsinin üzerine karbonat, yağ, yumurta sarısı, yoğurt karışımından hazırlanmış malzeme sürülür. Bıçakla dilimlenir. Fırında kızarıncaya kadar pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Akıtma Biciği
Malzeme: süt (su da olabilir), sıvı yağ, bir tencere su. Malzeme bir kaşıkla hafif hafif karıştırılırken un dökülür. Bulamaç yapılır. Ezilmiş yoğurt kıvamına getirilir. Bir tarafta saç ocağın üzerine konur. Saç bir bezle yağlanır. Kepçe ile sacın üzerine ufak ufak parçalar halinde dökülür. Niğreçle piştikçe çevrilir. Pişenler önceden hazırlanmış tepsinin üzerine alınır. Aynı şekilde devam edilir. Daha sonra tereyağı eritilir. İçine süt, bol d.vülmüş sarımsak konur ve karıştırılır. Akıtma biciği buna batırılır. Ayranla birlikte servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Çörek (Kınalı Çörek)
Kınalı ekmek yapımında kullanılan ve sütün içine karbonat, eritilmiş yağ, çörek otu ya da küncü (susam) atılıp karıştırılarak hazırlanan mayiden artarsa, buna biraz un katılarak yoğrulur ve elle dairevi şekil verilir. Saçta pişirilerek yenir.
Malatya Mutfak kültüründe Sarma Börek
Yufka ortadan ikiye katlanır. Arasına peynir dizilir. Tekrar oklava ile sarılır ve oklava içinden çekilir. Oklavadan çıkartılan malzeme kıvrılarak tepsiye dizilir. Tepsiye dizildikten sonra üzerine bir miktar yağ eklenir. Onun üzerine de hafif yoğurt sürülerek fırına sürülür.
Malatya Mutfak kültüründe Katlamaç (Katmer-Yanıç)
Yufka açılır. Yarı yerine kadar ovalanmış peynir, maydanoz veya çökelek, doğranmış kuru soğan gibi içler konur. Sonra açılmış yufkanın uçlarından tutularak üstüste getirilir, kenarları el ile bastırılarak sıkıştırılır. Üzeri yağlanarak saçta pişirilir ve sıcak sıcak yenilir. Buna Darende Kuluncak’ta “sıkma” adı da verilir.
Malatya Mutfak kültüründe Patatesli Yanıç (Katmer)
Patates haşlanır, yoğrulur. Aynı bir yerde kıyma ile birlikte soğan kavrulur. Tuz, karabiber, kırmızı biber eklenir. İç bu şekilde hazırlandıktan sonra katlamaçtaki işlemler takip edilerek börek pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Çökelekli Börek (Mafiş)
Bahdeniz (maydanoz) ve soğan çökeleğin içine doğranır, karıştırılır. Undan hamur yoğrulur. Ekmek tahtası üzerinde oklava ile yufka açılır. Hazırlanan içten yufkanın arasına düzlenir ve yufka ortadan ikiye katlanır, kenarları tırnakla bastırılarak kapatılır. Ekmek sacı üzerinde pişirilir. Ya da saç üzerinde pişirilmek istenmiyorsa tavada yağ yakılır ve hazırlanan börekler yağda kızartılarak da yenilir.
Malatya Mutfak kültüründe Patates Böreği
Hamur yoğrulur ve yoğrulan bu hamurdan ekmek tahtası üzerinde oklava ile yufka açılır. Ayrı bir kapta haşlanmış patates, soğan hep birlikte doğranır, üzerine tuz, toz biber atılarak karıştırılır. Ayrı bir tavada yağ eritilir.
Bütün bunlar hazırlandıktan sonra yere bir gazete kağıdı serilir. Alınan yufka bunun üzerine koyulur. Yufkanın içine önceden patatesle hazırlanmış içten bir miktar alınarak serilir. Bunun üzerine eritilmiş yağdan bir kaşık dökülür. Gazetenin iki ucundan tutularak yufka dürülür. Dürülen yufka, içi yağlanmış tepsinin ortasından başlamak üzere kıvrımlaştırılarak yerleştirilir. Bu işlem tepsi dolana kadar tekrarlanır. Üzerine eritilmiş yağ dökülen börek fırına sürülür. Piştikten sonra dilimlenir ve servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Ispanaklı Börek
Ispanak doğranır ve suda haşlanarak yağda kavrulur. Ayrıca soğan doğranır ve kıyma ile kavrularak ıspanakla karıştırılır. Başka bir yerde yufka açılır. İçine bu harçtan konulur, katlanır, kenarları el ile sıkıştırılarak kapatılır. Tavada yağ yakılır, börekler yağda kızartılır. Yenmeye hazır hale getirilir. Ekmek sacında pişirilmek isteniyorsa saçta pişirilen yüzü yağlanır. Buna da “saç böreği” adı verilir.
Malatya Mutfak kültüründe Küllük
Ekmek yapımı için yoğrulmuş hamurdan arttırılan hamurun içine eritilmiş yağ katılarak yapılır. Yağ katılan hamur yoğrulur. Bu hamurun ya bir tepsiye basılarak, üzerine yumurta sarısı sürülüp, tepsinin altına kor ateş ve üzerine kapatılan sacın tepesine yine kor ateş yığılarak kızarıncaya kadar pişmesi sağlanır ya da bu hamur ocak taşının üzerine düzlenerek üzerine yine aynı şekilde saç kapatılarak pişirilir. Piştikten sonra dilimlenir ve servis yapılır.
Kömbe
Kömbenin bir adı da “hıtap”tır. İki kat hamur arasında yapılan kömbe hamuruna hafif maya ve yağ katılarak yoğrulur. Sonra kömbenin içi hazırlanır. Bu iç, cevizli, patatesli veya kavurma etli olabilir.
Hazırlanan hamur temiz bir sacın içine serilir. Üzerine kavurma et konulur. Bunlarında üzerine bir kat daha hamur serilir. Üzerine hafifçe yoğurt sürülür, ağzına bir saç kapatılır. Sacın altına ve üstüne ateş közü yığılır (Altına meşe, üstüne tezek közü). Ayrıca üzerine tezek yakılır. Kızarınca saçtan çıkartılır, dilimlendikten sonra servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Küllü Kömbe
Akşamdan hamur mayalanır ve yoğrulur. Sabahleyin etli (kavurma et ) ya da patatesli yapılacaksa iç buna göre hazır edilir.
Ocakta ateş kor haline getirilir. Önce kalınca bir hamur açılır, üzerine hazırlanan iç serilir. Bunun üzerine yine kalınca bir hamur açılıp kapatılır. Kenarları el ile sıkıştırılır. Hazır hale gelen malzeme ocaktaki sacın üzerine konulur. Bunun üstüne de tezek koru (köz) yığılır. Piştiğinde külü temizlenir, üzerine yağ sürülür. Bıçakla dilimlendikten sonra yenir.
Malatya Mutfak kültüründe Kömbe (Oniki Katlı Kömbe)
Undan hamur yapılır. Yufka açılır. Bir tepsinin dibi eritilmiş yağla yağlanır. Sonra hangi tür iç kullanılacaksa (cevizli, şekerli, pirinçli, kavurma etli, soğanlı vb.) o iç hazırlanır. Tepsinin dibine bir kat biraz kalınca açılmış yufka serilir. Üzerine iç konulur. Bir kat yufka, bir kat iç konularak 12 kat yapılır. En üste gelen yufka da biraz kalınca açılır. Üstteki yufkanın üzeri eritilmiş yağla yağlanır.
Ocakta kor ateş hazırlanır ve yere yayılır. Üzerine kömbenin yerleştirildiği tepsi konur. Bunun üzerine bir ekmek sacı kapatılır. Sacın üstüne yine kor ateş yığılır. Tezek de yığılarak yavaş ateşte için için pişmesi sağlanır. Kızardığında tepsi sacın altından çıkartılır, bıçakla dilimlenir ve servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Haşhaş Kömbesi
Hamur yoğrulur ve açılır. Sacın biri ters çevrilir, içi yağlanır. Açılan hamur sacın üzerine serilir. Başka bir kapta yağ eritilir. İçine bir miktar haşhaş konulur, biraz kavrulur. Sacın üzerindeki hamur üzerine serilir. Hepsinin üzerine de bir başka hamur konulur. Kenarları parmakla pekiştirilir. Ortasından bir delik açılır. Üzerine ikinci bir saç konulup köz içinde pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Keklik Kömbesi
Keklik kemiğiyle birlikte ince ince, kuşbaşı şeklinde doğranır. Soğan ve yağ ile kavrulur. Hamur ince bir şekilde saç büyüklüğünde açılır. Saç üzerine konulan hamur üstüne bu kavrulmuş et döşenir. Üzerine yine aynı büyüklükte hamur örtülür. Kenarları parmakla bastırılarak fırın içerisinde pişirilir veya tandırda iki saç arasında közde pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Hinkel
1 kg. un alınır, içine yeteri kadar tuz konulur ve hamuru sert nitelikte yoğrulur. Daha sonra bu hamurlar yumak haline getirilir ve oklava ile tahta üzerinde açılır. Açılan hamur yuvarlak bir çaydanlık kapağı ile daire biçiminde kesilir. Bu yapıldıktan sonra hazırlanmış olan iç harcı (Kıyma, soğan, biber, baharat karıştırılarak tavada pişirilir, soğutulur ve iç olarak kullanılır. Eğer kıyma bulunmuyorsa ya da az ise haşlanmış patates ilave edilir.) Kesilen hamurlara konulur. İç konulan hamur, ortadan ikiye katlanır, kenarlar tırnakla sıkıştırılarak kapatılır ve kaynar suya atılarak haşlanır.
Haşlanan malzeme çıkartılır, üzerine tereyağı eritilip dökülür veya salçayla yapılmış sos dökülerek servis yapılır. Hinkel sıcak sıcak yenilir. Hinkel, suda haşlandıktan sonra tabağa alınıp üzerine sarımsaklı yoğurt tereyağında eritilmiş salça sos dökülerek de yenilebilir. Börek içine istediğiniz malzemeleri koyabilirsiniz.
Malatya Mutfak kültüründe Yumurta Kalıbı
Erimiş yağa bir miktar nişasta veya un katılır. Üzerine yumurta kırılarak pişirilir. Yumurta kalıp şeklinde pişer ve azık olarak götürülür.
Malatya Mutfak kültüründe Çorbalar
Malatya Mutfak kültüründe Mercimekli Erişte Çorbası
Ufak kırmızı mercimek hazırlanır, sonra pişirilir. İstenirse pişen mercimeğe kavurma katılabilir. Çorbanın yağı, tuzu konur. Mercimek pişerken biraz reyhan, biraz kırmızı biber konur. Bakılır.
Suyu azsa ilave edilir. Daha sonra erişte karıştırılır. İki arşın (taşım) bu şekilde kaynatılır. Eriştenin pişmiş olduğu anlaşılınca ocaktan indirilir ve servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Et Suyuna Erişte Çorbası
Et suyuna beyaz nohut konur. İyice kaynatılır. Kaynadıktan sonra evde kesilmiş erişte salınır.
Üzerine yeşil maydanoz, kara biber atılır. Tuzu eklenir.
Malatya Mutfak kültüründe Kavurmalı Erişte Çorbası
Bir tencereye su koyularak kaynatılır. Bu suya bir tabak erişte aktarılır. Ayrı bir kapta biraz kış kavurması (kavurma et) eritilir, biraz salça eklenir. Erişte pişince üzerine bu karışım eklenir, tuzu atılır ve ateşten indirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Mercimek Çorbası (Çekilmiş Mercimekten)
Ayıklanmış çekili mercimek suyun içine konur. Mercimek daha sonra pişirilir. Diğer yanda bir tavaya yağ konur, küp şeklinde doğranmış soğan ilave edilir, pişmiş olan mercimeğin üzerine eklenir. Artık çorba hazır demektir.
Malatya Mutfak kültüründe Mercimek Çorbası (Bulgur Katkılı)
Yarım bardak mercimek yıkanır. Mercimekle bulgur birlikte iyice pişirilir. Ayrı olarak yağ, soğan kavrulur. Daha sonra salça ilave edilir. Bu karışım bulgura eklenir, hafif ateşte pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Patatesli Mercimek Çorbası
Önce mercimekler haşlanır. Sonra soğanla salça biraz yağ içinde yakılır. Üzerine su eklenir, tuzu atılır. Su kaynayınca mercimek ve rendelenmiş patates içine konularak ateş hafif kısılarak kaynamağa bırakılır. Pişince ateşten indirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Kara Çorba
Maş, kara ve beyaz nohut, kuru fasulye, biraz döğme birbirine katılır. Önce küçük doğranmış soğanlar yağda kavrulur, salçası eklenir. Suyu koyulur ve önceden hazırlanmış karışım eklenir, tuzu atılır ve iyice pişirilir. Sıcak sıcak yenir.
Kara çorbanın diğer bir yapılışı ise şöyledir: Maş, kara ve beyaz nohut, kuru fasulye ve az döğme suda pişirilir. Biraz pişince buna kuru üzüm ve ceviz içi de ilave edilir. Piştikten sonra üzerine yağda kızartılmış soğan dökülür ve yenmeye hazır olur.
Malatya Mutfak kültüründe Maş Çorbası
Bir çay bardağı maş, gendime, kara nohut hazırlanır. Daha sonra yağda küçük parçalar halinde doğranmış soğan kavrulur. Salça eklenir. Suyu eklendikten sonra maş, gendime ve kara nohut ilave edilir. Tuzu atılır. İyice piştikten sonra servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Pıtpıtı Köfte Çorbası
Düğürcek suda hafif haşlanır. Kuru soğan ve domates ince ince doğranıp biber de katılıp iyice yoğrulur. Macun haline gelene kadar yoğrulur. Bu macun avuç içinde parmak uzunluğunda sıkılır. Bu sıkılanlar da küçük küçük, nohut büyüklüğünde ayrılır. Sonra kaynamış suyun içerisine atılır. 2 dk. kaynatılır. Suyu dökülür. Taneleri yoğurt veya ayrana katılarak içilir.
Malatya Mutfak kültüründe Gendime Çorbası (Muhaşerli)
Malzemeler: 100 gr. muhaşer (nohut kırması), 100 gr. beyaz nohut, 100 gr. mercimek, 300 gr. buğday döğmesi, 100 gr. salça, 130 gr. yağ, 2 baş soğan, tuz, biber, reyhan, 1 kaşık un.
Soğan ince ince doğranır, yağın içerisinde pembeleşinceye kadar kızartılır. Salçası ilave edilerek soğanla birlikte karışması sağlanır. Bir kaşık un ile 1,5 litre kadar su konarak tencere orta hararetli ateş üzerinde bırakılır. Muhaşer, nohut, mercimek ve döğme tencereye ilave edilerek pişmesi beklenir. Üzerine reyhan serpilir.
Malatya Mutfak kültüründe Döğme Çorbası (Un Katkılı)
Malzemeler: 1 veya 2 su bardağı dövülmüş yarma, 1 su bardağı ak nohut, 1 su bardağı kara nohut, 1 avuç mercimek, yağ, un, reyhan, tuz.
Döğme yıkanır. Bir veya iki su bardağı döğme ak nohut ve kara nohutla karıştırılır. Bir avuç mercimek eklenir. Pişmeğe bırakılır. Onlar pişerken ayrı bir tavada yağ eritilir. Yağda un kavut haline getirilir. Bu da kaynayan döğmeye katılır. Üç tane reyhan konulur, tuzu da atılır. Döğme çorbası yapılmış olur.
Malatya Mutfak kültüründe Malatya Kulak Çorbası
Malzemeler: 500 gr. un, 250 gr. kıyma, 3 yemek kaşığı kadar tereyağı, 7-8 bardak et suyu, 1 kg. yoğurt, 4-5 diş sarımsak, yeterli miktarda nane, tuz ve biber. 500 gr. kadar un, biraz tuz ekilerek yoğrulur. Meydana gelen hamur aynen yufka gibi açılır. Bu yufkalar birer cm2.’lik parçalar halinde kesilir. 250 gr. kıymanın üzerine bir fincan un, biraz tuz ve biber konularak yoğrulur. Macun haline gelen kıyma, nohut büyüklüğünde parçalara ayrılır ve bunlar avuç içinde yuvarlandıktan sonra tereyağında kızartılır. Diğer yandan kesilen hamur parçaları da kaynamakta olan et suyunun içine bırakılır. Buna daha sonra yuvarlak kıyma parçaları eklenir. Bir süre pişirilir. Sarımsak karıştırılmış 1 kg. Yoğurt, tencerede pişmekte olan çorbanın içine ağır ağır aktarılır. Yeteri kadar pişmiş olan çorba yere indirilmeden içine tereyağında kavrulmuş nane katılır. Servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Aya Köfteli Kulak Çorbası
Malzemeler: Malatya kulak çorbasıyla aynıdır. Sadece kıyma ince bulgurla yoğrulur. Yufka hamuru hazırlanır, yufkalar açılıp küçük kareler şeklinde kesilir. Elekten elenip bir bez üzerinde hafif kurutulur. Bu arada et suyuna salça katılıp kaynayınca, hazırlanan hamurlar ilave edilir. Pişince indirilip aya köfte ve yoğurt katılıp kavrulmuş nane dökülür.
Aya köftenin hazırlanışı:
Et ve bulgurun küçüğü yoğrulur, nohut büyüklüğünde yuvarlanıp kızgın yağda kızartılır. Böylece aya köfte hazırlanmış olur.
Malatya Mutfak kültüründe Nohutlu Ayalı Çorbası
Malzeme: 250 gr. kıyma, 500 gr. un, 1 yumurta, 500 gr. yoğurt, yarım paket yağ, bir küçük soğan, yarım çay bardağı nohut, 1 çay bardağı düğürcek, bir miktar kemik suyu.
250 gr. un ile 1 yumurta kulak memesi yumuşaklığına gelinceye kadar yoğrulur. Hazırlanan hamur açılır ve kare şeklinde küçük küçük kesilir. Diğer taraftan nohut kemik suyunda haşlanır.
250 gr. kıymanın içine 1 çay bardağı düğürcek ve tuz, baharat, 1 küçük soğan rendelenerek birlikte yoğrulur. Daha sonra, nohut büyüklüğünde yuvarlanır. Yuvarlanan köfteler yarım paket yağın içinde pembeleşene kadar kızartılır. Nohutun hazırlandığı suyun içine yani kemik suyunun içine kare şeklinde kesilmiş olan hamurlar ilave edilir. Piştikten sonra içine hazırlanan ayalar yani köfteler katılarak birlikte pişirilir. Pişme işlemi bittikten sonra ateşten alınır, yarım kilogram yoğurt içine katılarak karıştırılır.
Bu çorbaya nane katılabilir. Ayrıca acılı sos hazırlanarak kaselere konan çorba üzerine dökülebilir. Umumiyetle bu çorba yemekli misafirlere hazırlanan ve bayramlarda, özel günlerde pişirilen bir çorba çeşididir.
Malatya Mutfak kültüründe Makarna Çorbası
Tencerede önce yağda kıyma et, rendelenmiş çiğ patates, makarna hafif kızartılır. Üzerine mercimek, şehriye eklenir ve kavrulur. Ardından soğan doğranıp aktarılır, suyu eklenir ve pişirilir.
Malatya Mutfak kültüründe Sebze Çorbası
Malzeme olarak mevsime göre bulunan sebzelerden belli miktar ince şekilde doğranarak yağda kızartılır. Üzerine su ilave edilerek kaynatılır. İçine bir miktar pirinç atılır. Tuzu tamamlandıktan sonra pişinceye kadar kaynatılır. Piştikten sonra servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Pirpirim Çorbası
Bir baş soğan küçük parçalar halinde doğrandıktan sonra yağda kavrulur, salçası konduktan sonra suyu ilave edilerek kaynamaya bırakılır. Bir gün önceden ıslatılmış ve haşlanmış birer çay bardağı mercimek ve nohut bunun üzerine eklenir. Biraz beklendikten sonra temizlendikten sonra doğranmış pirpirim otu eklenir. Piştikten sonra tuzu atılır ve servis yapılır. İstendiği taktirde sarımsak sirke veya limon suyu eklenebilir.
Malatya Mutfak kültüründe Salatalık Kabuğundan Ekşili Çorba
Limon tuzu ya da sumak ekşisi ile birlikte salatalık kabukları haşlanır. Yağ tuz ilave edilip kaynatılır ve servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Kelle – Paça Çorbası
Kesilmiş hayvanın kafa derisi yüzülür. Yüzülen kafa bir demir parçasına ya da “aktaraç” takılarak ateşte ütülür. Sonra ateşte kızartılan maşa ile dağlanır. Bu işlemden sonra parçalanan kelle suda pişirilir.
Ayrıca hayvanın bumbarı temizlenir, akşamdan sabaha kadar suda bekletilir. Sonra bir tencereye alınarak pişirilir ve pişince de bıçakla ufak parçalar halinde doğranır. Pişmiş olan kelle ile bumbar bir kazana konulur. Üzerine kellenin suyu eklenir. Dövülmüş sarımsak katılır ve kaynatılır. Ocaktan indirilir. Üzerine yufka ekmek doğranarak yenilir.
Malatya Mutfak kültüründe Hışırikte Kelle
Temizlenen kelle yaş, temiz bir beze sarılıp hışıriğin (tandırın k.zü) içine g.mülür. Her tarafı közle kapatılır. Piştikten sonra tuzlanıp yenilir.
Malatya Mutfak kültüründe Sulu Kelle
İyice temizlenen kelle suda haşlanıp çıkartılır, parçalanır. Üç-dört diş sarımsak soyulur, bir miktar yağ bir tencerede sarımsakla beraber kavrulur. Buna bir miktar biber ya da domates salçası ilave edilir. Kuşbaşı edilen kellenin eti kavrulmuş sarımsaklı, salçalı yağın içine konur. İyice kavrulduktan sonra içine su konulur. Suyla birlikte kaynatıldıktan sonra üzerine limon sıkılarak servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Çelegoş Çorbası
Malzemeler: 300 gr. gendime (dövülmüş bulgur), 100 gr. kuru fasulye, 100 gr. beyaz nohut 1 kaşık tereyağı, 1 kaşık salça, 250 gr. gurut.
Gurut, suda iyice ezilir. Bulamaç haline gelince çırpılarak iyice ezilmesi sağlanır.
Bir tencere içerisine gendime, fasulye ve nohut konularak 3 su bardağı su ilave edilip pişmeye bırakılır. Orta hararetli ateşte pişen gendime, fasulye ve nohut suyunu çekip piştikten sonra üzerine ezilmiş gurut bulamacı karıştırılır. Beraberce bir taşım kaynadıktan sonra ateşten indirilerek üzerine erimiş tereyağı ve salça karışımı dökülerek servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Gurut Çorbası
Gurut, akşamdan suya konularak yumuşatılır. Yumuşamış olan gurut iyice ezilir ve su katılarak bulamaç haline getirilir. Başka bir yerde bir tavaya iki-üç baş kuru soğan doğranır ve yağda kavrulur. Birkaç ceviz soğana karıştırılır ve pembeleşinceye kadar ateşte bekletilir. Bu arada bulamaç halindeki gurut bir tencerede kaynatılır. Koyulaşmaya başlayınca üzerine kavrulmuş olan soğan ve cevizler ilave edilir. Bir taşım kaynatılır, biberi ve tuzu eklenir. Ateşten indirilir. Üzerinde tereyağı gezdirilir ve servis yapılır.
Malatya Mutfak kültüründe Keşli Çorba
Çökelek kazanda kestirilir ve güneşe serilerek kurutulur. Bez süzek torbasına konularak tavana
asılır. Kışın ondan biraz alınıp akşamdan ıslanır. Sabahleyin bu çökelek (buna “kesten” derler) elle bastırılarak ezilir. Ezilen keş, tekrar kazana konulur, üzerine su eklenir. Bu iki gün bekler ve iki günün sonunda suyu tekrar süzülür. Ayrı bir kazanda yarma pişirilir. Üzerine keş eklenir, karıştırılır. Tabaklara soğuduktan sonra konur ve yenilir.
Malatya Mutfak kültüründe Aşure Çorbası
Döğmeye az tuz atılarak kazanda pişirilir. Üzerine şekeri eklenir. İçine kayısı kabuğu, çekirdeksiz kuru üzüm, karanfil, tarçın, ceviziçi, kayısı çekirdeği, nohut, beyaz fasulye, tuz ve su koyulur. Kaynayıp pişince tabaklara alınır ve yenilir. Aşure çorbasının 12 çeşit malzemeden yapılmasına itina edilir. Muharrem ayında aşure yapılarak komşulara dağıtılır.
Malatya Mutfak kültüründe Yüksük Çorbası
Malzemeler: Yarım çay bardağı nohut, mercimek 2-3 yemek kaşığı pirinç, 200 gr. kıyma, 2 yemek kaşığı salça, 2-3 domates, 1-2 biber.
Nohut, mercimek haşlanır. Üzerine biraz pirinç konulur. Kıyma salça, domates, biberle kavrulup, haşlanan nohut mercimek ve pirinçle bu iç karıştırılır. Açılan hamur ufak parçalara bölünüp bu iç hamur parçalarına azar azar konulur ve suda kaynatılır. Üzerine biraz limon sıkılır. Daha sonra nane, maydanoz konulup servis yapılır.