Salep Nedir?
Tolunay SANDIKCIOĞLU
İlkçağlarda özellikle sağlık amaçlı kullanılan yumrulu salebin Dioscorides zamanından beri tıp kitaplarında kayıtlı bir drog olduğu görülür. Ayrıca bu familyadaki çeşitli bitkiler renk, yaprak ve çiçekleri hakkındaki bilgilerle “Materia Medica” adlı kitapta da uzun uzun yer alır.
980-1037 yılları arasında yaşayan İbn-i Sînâ “El Kanûn fi't-Tıb” adlı eserinin ikinci cildiyle (Edvîye-i Müfrede) beşinci cildinde (Edvîye-i Mürekkebe) salebin tıbbî amaçlarla ne şekilde kullanıldığını yazar. Bu kitabı temel alan Emir Çelebi, Mehmet bin Mahmut el Sinanî, Tabib Nidai gibi âlimler de salebin kullanımı hakkındaki benzer bilgilere değinirler.
Salep, 17. yüzyıldan itibaren tıbbî kullanımının yanı sıra içine çeşitli baharatlarla gülsuyu eklenerek içilen bir içecek olarak karşımıza çıkmaya başlar. 18. ve 19. yüzyıllarda ise, salebin pekmez, bal veya şekerle tatlandırılıp üzerine zencefil, tarçın, gülsuyu veya bazı çiçek suları serpilerek içildiğini görürüz.
Ortaçağ Avrupa’sında sefere çıkan yelkenli gemilerin depolarında, içerdiği besleyici öz sebebiyle salep yumrusunun mutlaka bulunurdu.
İngiltere’nin ilk salepçi dükkânı 18. yüzyılın ilk yarısında açılırken aynı yüzyılın ortalarına doğru özellikle İngiltere ve Fransa’da salebin sabahları sıcak sıcak satıldığını ve severek tüketildiğini görürüz.
1774 tarihli bir aktarîye defterinde Arnavud salebi adı altında bir kayıt görülmektedir.
Ayrıca aynı tarihlerde yazılmış bir ecza defterinde saray eczanesinde kullanıldığını ve Mısır Çarşısında bugün olduğu gibi eskiden de çokça satıldığını öğrenmekteyiz. Salep, Osmanlı saray mutfağında peşkirbaşına düzenli olarak teslim edilen “yemeklere tat verici çeşniler” arasındadır.
Ortadoğu’da, özellikle de Suriye’de yetişen bu bodur bitkinin değeri tıpkı patates gibi yapraklarda değil de kökündedir.
Salep yaygın olarak içildiği yaklaşık 200 sene boyunca önemli bir ihraç maddesi olur. Ortadoğu’da salebin, güneş doğmadan önce sabah uykusundan yeni uyanmışken içilince etkisinin kalıcı olduğuna ve zindelik verdiğine inanılır.
Türk Aşçı Haberleri Not:
Sn. Tolunay SANDIKCIOĞLU Hocamızın Sosyal Ağından Alıntıdır.
Kışın en güzel içeceklerinden biri salep.. "04-11-2021"
İlk olarak 1421 yılında Yadigâr-ı İbni Şerif tarafından "orkide bitkisi ve kökü"nü tarif etmek için kullanılqn salep Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesinde "orkide kökünden elde edilen toz ve bundan yapılan içecek" diye geçer.
Osmanlı padişahları için tıbbi reçetelerde de geçen salebi saray doktorları da kullanır. Salep bağışıklık sistemini güçlendirir, öksürüğe ve soğuk algınlığına iyi gelir. Maraş dondurmasında kullanılan salep dondurmaya yoğun kıvamını verir.
Avrupa'da 17 ve 18. yüzyıllarda çok popüler olan ve saloop adıyla satılan içecek için özel dükkanlar yapılmış. Salep besleyici olması ve bağışıklık sistemini koruyucu özelliğinden dolayı tarih boyunca denizcilerin de tercihi olmuştur. Açık denizlerde uzun sürelerde bulunan denizciler, bağışıklıklarını saleple korumuşlardır.
Baharatçılardan alacağınız toz salebi nasıl yapacağınıza gelirsek;
1 lt. süte 1 tatlı kaşığı salep ekleyin. Kaynadıktan sonra koyulaşması için altını kısıp tercih ediyorsanız şeker ilave edin. Hepsi bu kadar, ancak faydasını ve lezzetini arttırmak istiyorsanız Osmanlı döneminde olduğu gibi baharatlar ilave edebilirsiniz. Salebin altını kapatmadan hemen önce tatlı kaşığının ucuyla kakule, zencefil, zerdeçal, tarçın, muskat gibi baharatlardan ilave edip baharatlısalep yapabilirsiniz.