Aşure Nedir?
Şef Selma Atabey
Bir sevgi yemeği, paylaşmak, bir arada olmak, birlik olmak, mutluluğu, huzuru, tadı tatlıyı paylaşmak içindir aşure. Toplu yenilen, topluluklara ikram edilen bir tatlıdır çünkü. Aynı kazan içerisinde çok çeşit ürünün pişirildiği ve çok insana ikram edildiği, paylaşılarak yenildiği bilinen özel, kutsal bir yemektir kendileri.
Tarih literatüründe aşure üretiminin, buğdayın üretimi kadar eski olduğu düşünülmektedir. Yani Aşurenin tarihinde Aşurenin anavatanı tarımın başladığı Mezopotamya’dır anavatanı. Buğdayın kutsal olduğu düşünülürse bu anlamda aşurenin kutsallığının da buradan geldiği düşünülebilir o dönemde. Mezopotamya mutfağı ile birlikte dünyanın genelinde benzer yemeği görmek mümkündür.
Yemeği diyorum çünkü her ne kadar biz tatlı olarak bilsekte tuzlu, etli yapılan çeşitleri de var birçok yerde. Aşure yapılma nedenine, geleneğine göre aşurenin içine konan malzeme, yapılış tarihi ve amacı değişiklik göstermektedir. Aşure, bu geleneği uygulayan topluluklara göre çeşidi ve sayısı değişse de içine birçok malzemenin konulması ile tanınan bir yiyecektir ve birlik ve beraberliği simgeler. Kabuğu alınmış buğday ile birlikte, fasulye, nohut, kayısı, ceviz, üzüm, incir gibi bakliyat ve yemişlerin uzun süre kaynatılmasıyla pişirilir.
Aşure geleneği, İslam mezheplerinde kendine yer bulduğu gibi Musevilerde ve Hıristiyanlarda da farklı isimlerle bilinmektedir. Musevilik inancında Büyük Kefaret Günü için kullanılmıştır. Aşure, Ermeniler'de “anuş-abur” şeklinde adlandırılırken Ortodoks Hristiyanlarda “koliva” olarak adlandırılmıştır. Koliva suda haşlanmış mısır anlamına gelmektedir TDK sözlüğüne göre. Ayrıca yazıldığından kollyva , kollyba veya colivă , içinde liturgically kullanılır haşlanmış buğday dayalı bir yemektir Doğu Ortodoks Kilisesinin ölü anmalar için. Anuş abur ise yılbaşında yapılıp dağıtılan bir tatlıdır.
Aşure ismi arapça “10” anlamına gelen “aşura” dan gelmektedir. Bilindiği üzere muharrem ayının 10. günüdür aşure ayının başlangıcı. Bununla ilgili tarihte bir çok özel günle bağlantı kurulmuştur İslamiyet sonrasında. Örneğin; Adem peygamberin tövbesinin kabul edildiği, Halil peygamberin Nemrut'un ateşinden kurtulduğu, Hz. Musa'nın kavmini Firavun'un zulmünden kurtardığı, Yunus peygamberin balığın karnından kurtulduğu, Eyüp peygamberin dertlerine şifa bulup yaralarının iyileştiği, Hz. Yakub'un oğlu Hz. Yusuf'a kavuştuğu ve gözlerinin açıldığı, Nuh peygamberin gemisinin karayı oturduğu gündür aşure günü.
En çok bilinen ise işte budur. Nuhun gemisinde kalan insanların kalan üç yiyeceklerden hazırladıkları ve kurtuluşlarını kutladıkları tatlıdır. Bununla birlikte İslamiyet sonrasında Alevilerin aşureyi kerbela şehitlerinin ruhu için yaptıkları bilinmektedir tutulan oruçla birlikte. Her sene Muharrem ayında 12 gün boyunca etin tüketilmediği bir oruç tutulur ve aşure yapılarak konu komşuya dağıtılır. Çünkü onlara göre İmam Hüseyin'in bu gün şehit edildiği gündür.
Abdullah b. Ömer’in aynı konudaki rivaveti de şöyledir: “Aşure Câhiliye devri insanlarının oruç tuttuğu bir gündü. Fakat ramazan orucu farz kılınınca Resûlullah’a aşure konusu sorulmuş, o da, ‘Aşure Allah’ın günlerinden bir gündür, dileyen bu günde oruç tutsun, dileyen tutmasın’ buyurmuştur” (Müsned, II, 57, 143).
1844’te Mehmet kamil tarafından yazılan Melceü’t-Tabbâhîn (Aşçıların sığınağı) de aşure şöyle anlatılmıştır;
''Tarîk-i tabhı: Matlûbü’l-mikdâr kabuğu çıkmış buğdayı ba’det-tathîr tencere içine koyub bolca su ile bir taşım kaynatub altına kömür tozu döküb az ateş ile beş on sâ’at terk itdikden sonra yine altına odun yakub kaynadıkda içine kaynamış fasulye ve bakla ve pirinc her ne murâd olunur ise ilâve ve tatlu olacak mikdârı asel veya şeker koyub bir taşım dahî kaynatub indireler. Eğer pek koyu olur ise bir mikdâr sıcak su ile alışdırub tabaklara vaz’birle üzerine kavrilmuş badem dizub tenâvül buyrula. Adisi budur.''
Geleneksel olarak en az 7 maddeden oluşması gerektiği söylenen aşure için bazıları adından dolayı 10 madde ile yapılması gerektiğini söyler. Aleviler ise hep 12 madde kullanarak aşure yapar. Aşurenin 40 çeşit ile yapıldığını söyleyenleri de duydum. Benim kendi adıma yaptığımda da 40 olmasa da yakın sayıda malzeme olduğunu söyleyebilirim.
Aşure Nasıl Yapılır?
Aşure'de Kullanılan Malzemeler
* 1 Kg. Buğday Yarması
* 1 Su Bardağı Kuru Fasulye
* 2 Su Bardağı Nohut
* 2 Su Bardağı Börülce
* 1 Kase Mısır
* 1 Kase Fıstık
* 1 Kase Badem
* 1 Kase Fındık
* 1 Kase Ceviz
* 1 Kase Çekirdeksiz Kuru Üzüm
* 1 Kase Kuru İncir
* 1 Kase Kuru Kayısı
* 1 Adet Kabuk Tarçın
* 3 Veya 4 Adet Karanfil
* 2 Ya Da 2,5 Kg. Toz Şeker
* 3 Ya Da 3,5 Litre Su
* Tercihe Göre Bakla, Pirinç
* Tercihe Göre Karacaot, Portakal Kabuğu, Toz Tarçın
Aşurenin Yapılış Tarifi;
Yarma, fasulye, börülce ve nohut bir gece önceden ıslatılır. Ertesi gün hepsi ayrı ayrı haşlanır. Haşlanan kuru fasulye, börülce ve nohut pişmiş olan keşkeğe ilave edilir. Şeker eklenir. Şekerden sonra doğranmış kuru incir hariç meyveler ilave edilir. İndirmeye yakın ceviz dışındaki diğer çerezlerin yarısı aşureye ilave edilir.
Bunun nedeni incirin ve cevizin aşurenin rengini istenenden fazla karartmasıdır. Cevizler taze ise kabukları soyularak da kullanılabilir. Karanfiller atılır. Aşure suyunu çekip koyulaştıkça üzerine sıcak su çekilir. Soğudukça kıvamının artacağı hesap edilerek duruya yakın bir kıvamdayken ocaktan alınır. Kaselere bölüştürülür.
Biraz souduktan ve üzeri tabakalanıp kıvamlandıktan sonra üzerine susam serpilmesi eskiden beri gelenekte vardır. Susam dışında nar, toz tarçın ya da çerezlerin diğer yarısı serpilebilir.
Ben kendi adıma gülsuyunu da çok yakıştırıyorum. Pişirme esnasında karanfillerle birlikte ilave ediyorum.
Evinizin bereketi, damağınızın tadı, elinizin lezzeti eksilmesin. Sağlıkla kalın.