Türkiye’de Kahve ve Mutfak Kültürü "Bölüm-04"
Türkiye’deki Kahve ve Mutfak Kültürünün Dönüşümü Üzerinden Küreselleşme Sürecinde Küresel ve Yerel Kültürün Etkileşim ve Eklemlenişi
*Duygu FENDAL
1980’li yıllardan itibaren süregelen ekonomik ve kültürel dönüşümler...
Sanayi Devrimi ve İkinci Dünya Savaşı birçok ülke gibi Türkiye’nin de küresel ekonomi ile ilişkisi açısından önem taşımakla birlikle üretim ilişkilerindeki asıl köklü değişmelerin 1980’li yıllardan itibaren gerçekleştiği, ülkenin sanayi sonrası toplumsal dinamikler eşliğinde yeni bir kapitalist aşamaya geçtiği söylenebilir. Hizmet sektörü temelli bu güncel toplum, sanayideki dönüşümler, ulaşımın artması, enerji ihtiyacı ve aynı zamanda nüfus artışına da bağlı olarak yükselen kitle tüketimi ile birlikte anılmaktadır(Bell 1976:167).
Bu dönüşümün kaçınılmaz yansıması 24 Şubat 1980 kararlarının neo-liberal çizgisinde görülmektedir. Türkiye ekonomisi döviz düzenlemesi ve ithalatın serbest bırakılmasına bağlı çok köklü değişmeler yaşamış, 12 Eylül sürecinde bir dönem kesintiye uğrasa da ilerleyen yıllardaki dinamizmin temeli atılmıştır. Bu ekonomik hareketlilik yeni meslek yapılandırmalarını ve sonuç olarak öncekinden farklı bir birey anlayışını doğurmuştur. 1950’lerden itibaren kırdan kente doğru göçün etkisiyle artan toplumsal tabakalar arası gerilim, postmodern yeni yaşam biçimin somutlaştığı toplumsal bağlar ve tüketime bağlı pratiklerde kristalleşmektedir.
Dolayısıyla, metropollerde bütünleşme, aidiyet grupları ve materyal edinimine katılabilmek oranında mümkün olmaktadır. Bir başka deyişle yeni zengin olarak adlandırılan gruplar, ne tam sanayileşmiş ne tamamıyla tarımsal olan bir toplumun eski ölçütlerinden uzaklaşmaktadırlar. Sonuç olarak yeni ortam, postmodern bir dönemde vatandaşların hareketliliği temeline dayalı, teknik ve ekonomik niteliklerin ait olunan toplumsal çevreden kopuşu ile açıklanmaktadır.
Türkiye bir kez daha yeterli fikri olgunluk olmadan yaşanan bir dönüşümün olası sonuçlarını tartışırken, aynı dönemde Amerika’nın takibinde alınan ekonomik önlemler, eleştirilerin hedefi olmaya devam etmekteydi. Gündelik yaşamdaki tüketim pratiklerinin yaygınlaşması ile tabakalar arası farkın en aza indiği varsayılan Amerikan menşeli söylem, Türkiye ortamında kendine özgü başka gerilim ve eleştirilerin kaynağını oluşturmuştur.
Sanayi-sonrası toplumda bireyler arası yeni ilişki anlayışından yola çıkarak Türkiye’deki tüketim mantığının yansımaları
Sanayi sonrası toplumda bilginin önceliği ve üretim tarzının geri dönüştürülebilirliği (Bell 1976:425) bu ortamdaki birey “psyché”si üzerinde doğrudan etkiye sahiptir. Postmodern izlerin hâkim olduğu bu durum, eskiyeni, geleneksel-modern ve bunların da ötesinde var olmaya başlayan fikir ve eylemlerin hepsinin bir arada bulunuşu olarak değerlendirebilir.
Üstelik henüz tam anlamıyla sanayileşmemesine rağmen, sanayi-sonrası ekonomik sektörün de ivme kazanarak yayıldığı Türkiye’de, özellikle üretim ilişkilerindeki bu biraradalık çok daha fark edilir biçimdedir. İmaj üretimi artık somutluktan sıyrılmış ve hızlı dolaşım içinde son derece gelip geçici yeni üretim kalıpları haline dönüşmektedir.
Bu, ayrıca büyük söylemlerin çözüldüğü, farklı tabakaların eklemlendiği elit ve popüler sayılan eylemlerin birleştirildiği yeni bir kapitalist anlayışın benimsendiği bir dönemdir. Dünya genelinde
Gastronomi Araştırmalarında uzmanlık alanlarının ayrışması, yeni iletişim ağlarının ortaya çıkışı ve üretimin kitleselleşmesi beraberinde iletişim ve hizmet sektöründe yoğunlaşan güncel meslek kadrolarının önünü açmaktadır.
Türkiye’de de sanayi-sonrası toplumun mesleki görünümü dünya genelinden çok farklı değildir. Bu da üretim süreçleri ve ürün tercihlerine yansımaktadır. Firmalar büyümeye yöneldikçe pazara uyum sağlamak için kökten bazı reformlara gitmek zorunda kalmaktadır. Yapılan araştırmalara göre (http:// www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=218, 25.03.2007)sanayi sektöründe en fazla 10 çalışanı bulunan firmalar arasında ürün yenilemesi oranı yaklaşık %30, 9 civarındadır.
Üretim sürecindeki yenileme çalışmaları % 30, 27’ye varmaktadır. Her iki alanda da yenileme yapan firmaların oranı ise % 38, 27’dir. Hizmet sektörüne bakıldığında, üründeki yenileme oranı % 33, 88 iken üretim sürecindeki yenileme % 24, 48’dir. Her ikisinin birden içinde bulunduğu yenileme oranı ise % 41, 70’i bulmaktadır.
Sanayi sektöründe yapılan teknolojik yeniliklerin (% 34, 58), hizmet sektöründeki yeniliklerin (% 25, 90) önüne geçmesi, sanayi sektöründe görece geç kalınmışlığın bir göstergesi olarak yorumlanabilmekle birlikte, sanayileşmesini tamamlamış ülkelerle rekabet edebilmek amaçlı bir stratejinin yansıması olarak değerlendirilebilmektedir.
Üstelik hizmetlerin yeni bir sektör olması dolayısıyla, mevcut teknolojinin henüz güncelliğini çok yitirmediğini söylemek de mümkündür. Firmalarda İnternet ve benzeri iletişim ağlarının kullanılma oranlarında ise firmanın çalışan sayısı ya da üretim kapasitesine çok da bağlı olmayan şekilde bir paralellik bulunmaktadır (http://www.tuik.gov.tr/ PreHaberBultenleri.do?id=275). Böylece pazarın gitgide birbirine bağlı şekilde hareket etmesi, bilginin de buna bağlı olarak etkilenmesi çağdaş toplumda her tür ilişkinin değişmesi sonucunu doğurmaktadır.
Daha Önce Yayınlanmış Olan Bolümler Aşağıdan İnceleyebilirsiniz: