Türkiye'de Az Bilinen Bir Akdeniz Çerezi: Tirmis
Fügen Büke
Tirmis Akdeniz ülkelerine özgü ıslak bir çerezdir. Türkiye'de ise bazı yöreler dışında pek tanınmamaktadır. Antalya yöresinin yerel lezzetlerindendir, Tirmisçi denilen seyyar satıcılar tarafından hazırlanıp sokaklarda satılmakta, evlerde de yapılmaktadır. Konya ve Isparta'da ise termiye adıyla bilinmektedir.
Görünümü mısır tanesine benzeyen tirmis aslında bir tür yabani acı bakladır. Baklagiller sınıfından, Latince ismi Lupinus Albus L. (ya da Lupinus termis) olan bir bitkinin tokumlarından elde edilir. Anavatanı Akdeniz havzasıdır, Eski Mısır ve Antik Roma’da yiyecek olarak tüketilmiştir. Tirmis ülkemizde termiye, acı bakla, delice bakla, gavur baklası, kurt baklası, mısır baklası, yahudi baklası gibi değişik isimlerle anılmaktadır.
Tirmis Akdeniz ülkelerinin ortak lezzetlerinden birisidir. Mısır’da turmus ya da termis, İspanya’da altramuces, Portekiz’de tremeços denilmekte ve publarda biranın yanında ikram edilmektedir. İtalya, Yunanistan, Suriye, Lübnan, Ürdün ve İsrail'de de tüketilmektedir. Bu ülkelerin çoğunun sokaklarında camekanlı seyyar tezgahlarda tirmis satılmaktadır. İtalya'da geleneksel Christmas atıştırmalığı olarak zeytinle aynı tabakta sunulmaktadır.
Zengin bir protein kaynağı olan tirmis bağırsakları çalıştırır, düzenli kullanıldığında hemoroide iyi gelir ve kan şekerini düşürür. Günümüzün yağlı ve sağlıksız atıştırmalıklarıyla rekabet edebilecek özelliktedir ve çoğu Avrupa ülkesinde rağbet görür, sevilerek tüketilir.
Türkiye'de ise ne yazık ki pek tanınmamış, yerel bir çerez olmanın ötesine geçememiştir. Oysa kendine has bir tadı olan, neredeyse ayçiçeği gibi bağımlılık yaratan, çocukların çok severek yedikleri bir atıştırmalıktır.
Tirmis ve tirmisçilik Antalya için sadece bir çerez değil ayrıca önemli bir kültürel unsurdur. Günümüzde tüketim alışkanlıklarının değişmesi, çerez çeşitlerinin artması gibi faktörlerle en iyi bilindiği Antalya'da bile tirmis tüketimi ve bilinilirliği azalmıştır. Tirmisin kaybolan lezzetlerimizden biri olmaması için tirmisi tanıtmaya, evde tirmis yapmaya ve bu özel çerezi yakınlarınızla paylaşmaya ne dersiniz?
Tirmis Nereden Alınır?
Eğer evde tirmis yapmak istiyorsanız kuru tirmisi (acı bakla, termiye) bazı aktarlarda bulabilirsiniz. İnternette satış yapan bazı sitelerden de satın almak mümkün.
Tirmis Nasıl Yapılır?
Tirmis aynı adlı bitkinin olgunlaşmış tohumlarından yapılır. Tirmisin çeşitli işlemlerden geçirilerek içinde bulunan ve ona acılık veren bazı alkaloitlerin uzaklaştırılarak yemeye hazır hale getirilmesine tatlandırma denilir. Bu zeytinin tatlandırılmasına benzer bir işlemdir.
Bunun için tirmisler yıkanır ve bir gece suda bekletilir.
Ertesi gün süzülüp iyice yıkanır ve bol suda tencerenin kapağı açık olarak haşlanır.
Kaynatılan tirmisin rengi sarılaşır, dokunarak kontrol edilir hafif yumuşayınca ocağın altı kapatılır.
Tirmis soğuduktan sonra suyu süzülür ve su dolu bir kaba alınır.
En az bir hafta boyunca günde 3-4 defa suyu değiştirilir.
Kokusu ve acılığı tamamen geçene kadar suyunu değiştirmeye devam edilir.
Acısı gidince tuzlanarak yenir veya 1 gün biraz kaya tuzu eritilmiş suda bekletilir.
Tuzlandıktan ya da tuzlu su içerisinde bekletildikten sonra tirmis tüketime hazır hale gelir.
Tatlandırılan tirmis buzdolabında suyun içinde saklanırsa 1 hafta kadar dayanır.
Tirmis Nasıl Yenir?
Tirmisin kolayca sıyrılabilen kalın şeffaf bir kabuğu vardır. Bu kabuğu baş parmak ile işaret parmağı arasında sıkarak veya ağızda kolayca çıkararak içindeki sarı, etli kısım yenir.
Dikkat
Tirmis bazı kişilerde alerjiye neden olabilir. Yer fıstığına alerjisi olanların genellikle tirmise de alerjisi vardır. Tirmis acısı alınmadan tatlandırılmadan yenilmemelidir, zehirleyici olabilir.
Not: Bu yazı için"Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/12 Fall 2013, p. 347-360" Mahmut Davulcu'nun makalesinden yararlanılmıştır. Kaynak