Sümela Manastırı Efsanesi ve Tarihi, Maçka – Trabzon
Sümela Manastırı MS 365-395 tarihleri arasında inşa edildiği söylenmektedir. Trabzon’un Maçka ilçesi, Altındere vadisi sınırları içerisinde yer alır. Deniz seviyesinden 1.150 m yükseklikteki eski Rum Ortodoks manastır ve kilise kompleksi olup, tam adı Panagia Sumela veya Theotokos Sumela’dır. Yüksek kayalıklarda kurulmuş olan manastır Dünyanın en eski ve en önemli tarihi manastırlardan biridir.
Sümela’nın anlamı nedir?
Sümela Manastırı ismi, kurulmuş olan dağın tarihteki ismini almıştır. Kurulduğu dağ o tarihte Mela ismini taşıyordu. Yunaca’da Stou Mela, Mela’da (mela’da bulunan veya mela’da yer alan) anlamını taşımaktadır. Bölgede binlerce yıla dayanan Karadenize özgü Rumca lehçesinde Stou Mela ismi, Sou-mela olarak söylenmektedir. Bu isimde sümela olarak okunduğundan ismi günümüzde de halen sümela olarak kullanılmaktadır.
Sümela Manastırının yapılış efsanesi ve tarihi
Manastırın yapılışı ile ilgili çeşitli efsaneler bulunmaktadır. Bunlardan en bilineni Atina’lı Barnabas ile Sophronios adlı iki rahibin bu manastırı yaptığına dair olanıdır. Bu iki rahip rüyalarında Hz. İsa ve Hz.Meryem’i Sümela’nın bulunduğu yerde görmüşlerdir.
Birbirinden habersiz olarak ve gördükleri rüyanın etkisiyle yola çıkan bu iki rahip karşılaştıklarında birbirlerine gördükleri rüyayı anlatınca beraber manastırın temelini atmışlardır.
Sümela Manastırının asıl adı Meryem Ana Manastırı’dır. Sümela ismi manastırın Rumcadaki adıdır. M.S 395 yıllarında tamamlandığı tahmin edilmektedir. Trabzon Rum İmparatoru III. Alexios döneminde yapılan bu eserin yapımına katkı vermiştir. Bu yüzden eserde kurucusunun III. Alexios olduğuna dair deliller bulunmaktadır.
Bizans döneminde manastır aynı zamanda keşiş yetiştiren bir eğitim yeriydi. Bir dini okul gibi kullanılan manastır, aynı zamanda birçok Bizans ve Batılı kralların, Panagia Sümela İkona’sının önünde taç giydirildikleri de söylenmektedir.
Sümela Manastırı kurulduğu tarihten itibaren bölgesinin en önemli manastırı olma özelliğini taşımıştır. Fakat manastır tarihte yaşadığı saldırılar ve talanlardan sonra cumhuriyet döneminde, 1923’de ortaya çıkan nüfus mübadelesi sonucunda içinde yaşayan keşişler manastırı terk etmek zorunda kalmışlardır.
Bu olaydan sonra manastırda, dini etkinlikler, keşişlerin oradan ayrılmasından sonra sona ermiştir. Günümüzde de manastır tüm Hıristiyanlar tarafından kutsal sayılır ve her gün binlerce kişi tarafından ziyaret edilir.
Sümelanın Meryem Anası (Panagia Soumela ikonası)
Sümela Manastırı Hristyanlar tarafından çok değer verilen ve kutsal kılınan bir yerdir. Tarihte çok önemli bir yer tutan, mucizeler yaptığına inanılan ve Hıristiyanlar için çok önemli ve kutsal sayılan bir ikona muhafaza edilmiştir. Hıristiyanlar tarafından “Panagia Soumela” ikonası İncil yazarlarından biri olan Aziz Luka tarafından yapılmıştır. Aziz Luka her gittiği yere ikonasını da yanında götürmüştür.
Ayrıca bu ikona, hiristiyanlar tarafından en değerli üç mucizevi ikonasıdan biri olarak kabul edilir.
MS 84 yılında Aziz Luka’nın zeytin ağacı üzerinde haça gerilip öldürülmesinden sonra, öğrencisi Ananias, ikonayı alıp Atina’ya götürmüştür.
Tarihi kayıtlara göre İkona’nın sayısız mucizeler yaptığından dolayı Hıristiyan dünyasında çok önemli bir yer alır ve Thebes’de Atina yakınlarında ikona içinbir kilise inşa edilir ve oraya konulur. 4. yüzyılda manastırın temelini atan Barnabas ile Sophronios tarafından sümela manastırına getirilir.
1931 Yunanistan Başbakanı Eleftherios Venezelos’un Türkiye Başbakanı İsmet İnönü ile birlikte yaptığı görüşmeler sonucunda Panagia Soumela ikonası’nı ve diğer kutsal eşyaları götürtmüştür. Bu kutsal emanetler Atina’daki Benaki Müzesi konmuştur.
Yunan hükümeti tarafında 1952 yılında Veriya’da, Vermion dağında yeni bir manastır yaptırılmıştır ve Sümela Manastırı ismi verilmiştir. Benaki müzesine konulan kutsal emanetler ve Sümela İkonasını da bu yeni Manastıra yerleştirmişlerdir.