'Foodporn' Çağına Nasıl Geldik?
Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkan Priscilla Mary Işın imzalı ‘Avcılıktan Gurmeliğe - Yemeğin Kültürel Tarihi’ kitabı yemek, mutfak ve sofra ilişkilerinde insanlığın kat ettiği yolları görmek için müthiş bir kaynak.
Sevim GÖZAY
Sosyal medya ile birlikte insanlar yemek tabaklarının içeriğini paylaşmaya başladı ve eski jenerasyonlar için epey yadırgatıcı oldu bu. “Annem beslenme çantamıza muz koymazdı çünkü sınıfta alamayanlar olabilirdi” iletileri hayli ‘like’ topladı ancak pek bir hükmü olmadı. Instagram’ın yükselişiyle yemek paylaşımları çığrından çıktı ve #foodporn denen akımı doğurdu.
Yemek, günümüzde gösteri ve teşhir kültürünün olağan bir parçası hatta bir fetiş alanı. İyi de buraya nasıl geldik? İnsanlığın yemek ve sofra ile ilişkisi çağlar boyu nasıl ilerledi? Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkan Priscilla Mary Işın imzalı kitap tam da bu zengin alana odaklanıyor: ‘Avcılıktan Gurmeliğe - Yemeğin Kültürel Tarihi’. Yemek, mutfak ve sofra ilişkilerimizi çözümleyebilmek, insanlığın kat ettiği yolları, evreleri görmek için müthiş bir kaynak…
Sofra-Güç İlişkisi
16. yüzyılda en önemli İtalyanca yemek kitaplarının, yönetici sınıfın ve kilisenin ileri gelenlerinin gösterişli sofralar kurarak güçlerini sergileme isteklerini yansıttığını kaydediyor örneğin yazar. “Gösterişli sofralar aracılığıyla güç sergilemek”, işte kritik bir nokta.
Burjuva kesim için yazılan 1693 tarihli Fransızca bir yemek kitabının ise “burjuva” deyişiyle, asil olmayan fakat asiller gibi yaşamaya heveslenen yüksek gelirlileri kast ettiğini kaydediyor. İşte bir diğer kritik nokta. Günümüz ‘foodporn’cularını anlamak mümkün olsa gerek bu bilgiler eşliğinde? İnsanlar eskiden beri yemek erişimini bir seçkinlik, güç ve gösteriş aracı olarak konumlandırmış.
Mutfak tarihinde öne çıkan dönem, bölge ve medeniyetleri inceleyen, Avrupa’daki Osmanlı ve Türk mutfağı etkilerini detaylarıyla gözler önüne seren ve son derece keyifle okunan bir kitap. Örneğin Osmanlıların şerbetleri 16. yüzyılın ikinci yarısında sorbetto adıyla önce Venedik’te moda olmuş. Sonrasında İtalya’dan Fransa ve İngiltere’ye yayılmış.
Bitirirken yine sosyal bir örneğe bağlayalım; Konu, Osmanlılardan alınan bir diğer ürün olan kahve ile ilgili… Avrupa’nın ilk kahvehaneleri Londra 1654, Paris 1672, Hamburg 1677, Viyana 1685 vb. sıralanıyor. İlginç olan; kısa sürede yeni buluşma yeri haline gelen kahvehanelerin, tehlikeli fikirlerin yayıldığı yerler oldukları gerekçesiyle 17 ve 18. yüzyıllarda yasaklama-kapatılma girişimleriyle karşılaşmış olmaları.
Küreselleşme Önce Mutfakta Oldu
Birbirinden ilginç bilgi, belge, anekdotlarla dolu kitap, mutfakların sınır tanımadığını ve küreselleşmenin önce mutfaklarda gerçekleştiğinin kanıtlarını bir araya getiriyor:
“On bin yıl önce ilk çiftçilerin haşlanmış buğday yemeğinden miras kalan aşure, eski Anadolu medeniyetlerinden boza, eski Yunanlardan zeytinyağı, Romalılardan lokma, Hindistan’dan patlıcan, İran’dan yahni, Orta Asya’dan mantı, Ortaçağ Arap mutfağından muhallebi, Afrika’dan bamya, Avrupa’dan salça, Amerika’dan mısır...”