Osmanlı Sarayında Sofra Gereçleri Nelerdir?
Klâsik dönemde Saray’da hanedan ve üst düzey görevliler tarafından en çok kullanılan kaplar Çin porselenleridir. Osmanlı belgelerinde mertebânî olarak geçen ve Çin’de üretilen seladon kaplar, içine konulan zehiri belli ettiği inancıyla tercih edilmişlerdi.
Saray koleksiyonunda sayısı on bini aşan Çin porselenleri, İslâm ülkeleri için üretilen ihraç malları olduğundan, çoğu
Osmanlı yemek ve Osmanlı sofralarına uygun biçim ve büyüklükte yapılmıştı.
Hanedan tarafından kullanılan küçük boyutlu ve genellikle tek renkli porselen kaplar üzerindeki mücevherler, işlev değişikliği, onarım veya dekoratif amaçlı yapılan çoğu altın ve gümüş metal aksam, altın yaldızlı süslemeler, metal kenetlerden oluşan tamirler, Çin porselenlerindeki Osmanlı izleridir.
İkinci önemli grup bakır ve tombak eşyalardır...
Kazanlar, dövme yuvarlak tipli helva tencereleri, kapaklı tencereler, değişik boyutlarda kapaklı sahanlar, tavalar, fırın kürekleri ve maşalar, ibrik ve leğenler, büyük siniler, tepsiler, kahve takımları (kahve stili ve ibrikleri, kahve kavurma tavaları, fincan zarfları, değirmenler), taslar, güğümler (sahlep, aşure, süt, su için) havan ve kantarlar, kepçe ve kevgirler bu koleksiyonun önemli parçalarıdır.
Bakır koleksiyonu içindeki bakır üzerine civa ve altın yaldızla yapılan tombak eserler, altın gibi görünümleri nedeniyle yaygın biçimde kullanılmıştır. Bakır kaplarla hemen hemen aynı formlarda yapılan tombak eserler arasında çoğunluğu buhurdan ve gülabdanlar ile kapaklı tas ve sahanlar, şerbet güğümleri, ibrik ve leğenler oluşturur.
Pişmiş toprak kapaklı tencere ve çömlekler, helva dağıtımında kullanılan helva güveçleri, büyük erzak küpleri;
Mermer tabak, tepsi, bardak ve şekerlikler; bronz havan ve ağırlıklar bu koleksiyonun diğer önemli eşyalarıdır. Az sayıdaki altın ve gümüş kaplar, üst düzey hanedan mensupları tarafından kullanılmıştır.
Çorba, pilav ve hoşaf için ise değişik malzemelerden yapılan kaşıklar tercih edilirdi.
19. yüzyılda Osmanlı Saray mutfağında yaşanan yeniliklere uygun olarak mutfak ve sofra araç- gereçlerinde değişiklikler görülür. Mutfaklarda yemek pişirmede kullanılan kazan, tencere, tava, süzgeç, kepçe, kevgir gibi bakırdan yapılmış geleneksel araç- gereçlerin yanı sıra dökümden yapılmış ocaklar kullanılmaya başlanmıştır.
Geleneksel Osmanlı tarzı tatlı yanında, Avrupa tarzı tatlılar yapılmaya başlandığından kek ve pasta yapımında kullanılan kalıplar saray mutfağında yerini almıştır.
Osmanlı Sarayı’nda ilk defa çatalı kullanan padişah, Sultan II. Mahmut (1808- 1832) olmuştur. Pay (servis) çatalı, maşası, kaşığı, kepçesi yeni sofra düzeniyle Saray sofrasına giren araç-gereçlerdendir.
Yemekler masada ve sandalyelere oturularak yenmeye başlandığı için yemek masası, masa örtüsü, sandalye, şamdan, çiçeklik, ayna, masa faraşı ve fırçası, kristal sürahi sofra düzeninde yerini almıştır. Geleneksel yemek kaplarının yanında, Avrupa porseleni yemek takımları kullanılmaya başlamıştır.
Sultanlar ve valide sultanlar için özel olarak hazırlanmış gümüş yemek takımları, gümüş çatal-bıçak-kaşık takımları, alafranga yemeklerine uygun olarak havyar tabakları, dondurmalık, sosluk, hardallık, servis tabağı, büyük boy çorbalık, ana yemek tabağı, tatlı tabağı, salata tabağı, porselen/ gümüş buz kovası, kadeh formlu şerbet ve su bardakları, kahve fincanı, yemek masasını süsleyen vazolar bu dönem sofralarının vazgeçilmez parçaları hâline gelmiştir.