Avokado Nasıl Yetiştirilir? (Bölüm - 02)
Dr. Süleyman BAYRAM
Akdeniz bölgesinde ticari yetiştiriciliği yapılan birçok bitki türünün pazarlanmasında, bazı dönemlerde ekonomik nedenlerden dolayı sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Bu sorunların çözümü için avokadonun ticari yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması, önemli bir alternatif olarak düşünülmelidir.
Dünya’da avokado sınırlı alanlarda yetiştirildiği ve önemli bir besin değerine sahip olduğu için yüksek fiyatla alıcı bulması, bu düşünceyi destekleyen en önemli neden olarak gösterilmektedir.
Ülkemizin Avrupa’da ki tüketim pazarlarına yakınlığı ve avokado yetiştirilebilecek uygun ekolojik alanların varlığı, çok önemli avantajlar sağlamaktadır.
Avokadonun pazarlanmasında, ticari değeri olan çeşitlerin seçilmesi ve üretilmesi için Antalya Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü (BATEM)’de uzun yıllardan beri devam eden çalışmalar yapılmıştır.
Avokado Nedir? Avokado Hakkında Genel Bilgiler
‘Avokado’ ismi İspanyolcadan (aquacate veya ahuacate) türemiş olmakla birlikte, genellikle ‘Amerikan armudu’ olarak da adlandırılmaktadır.
Avokado (Persea americana Mill.), Meksika’nın merkez ve doğusunda bulunan dağlık alanlardan başlayarak Guatemala ile Orta Amerika’nın Pasifik sahilleri boyunca geniş coğrafi alana yayılan polimorfik (çok farklı görünüşte) bir ağaç türüdür.
Arkeolojik kalıntılarda, bu meyve türünün seleksiyonunun (doğadan veya belirli bir bitki örtüsünden seçme) ve seçilen üretim materyallerinin kullanılmasının 10.000 yıllık bir periyot boyunca Meksika’da sürdürdüğü görülmektedir.
Amerika kıtasının keşfinden sonra avokadonun besinsel değerinin ve insan sağlığındaki öneminin öğrenilmesiyle birlikte, Amerikalı koloniler iklimsel olarak yetiştirilmesine uygun olan sömürgelere yayılmasını sağlamışlardır.
Ticari anlamda avokado yetiştiriciliği ise, 1911 yılında ‘Fuerte’ çeşidinin Meksika’dan seçilerek Kaliforniya’ya getirtilmesi ile birlikte başlamıştır. Bu tarihten itibaren Meksika, Bileşik Amerika, Şili; İsrail, İspanya, Avustralya ve Endonezya gibi birçok ülkede hızlıca yayılmıştır.
Avokado Eski Dünya’nın Yeni Meyvesi!
Dünya’da Avokado Yetiştiriciliğinin Önemi
Dünya’da 5 kıta ve 50’ye yakın ülkede yetiştirilmektedir. Avokadonun yetiştiricilik alanlarının sınırlı olması, yüksek besin değerinin ve kendine özgü tadının bulunması nedeniyle, pazarda yüksek fiyatla alıcı bulmaktadır.
İhracat şansı oldukça yüksek olan bu türün tüketimi, özellikle ekonomik gelir düzeyi yüksek birçok ‘Avrupa Birliği’ ülkesinde giderek artmaktadır.
Avokado, dünyada birkaç ülkede son derece birbirinden farklı özellik taşıyan çevrelerde, önemli ticari tarımsal ürün olarak yetiştirilmektedir.
Dünya genelinde avokado, geniş bir sıcaklık dağılımında yetiştirilmekte, subtropikal ve tropikal çeşitler için farklı sıcaklık istekleri bulunmaktadır.
Avokadoyu Dünya Tanıyor! Türkiye’de Avokado Yetiştiriciliğinin Önemi
Ülkemizde ise avokadonun ticari yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması amacıyla; 1970’li yılların başında FAO aracılığıyla Kaliforniya’dan ‘Fuerte’. ‘Hass’. ‘Bacon’ ve ‘Zutano’ olmak üzere 4 önemli çeşit getirtilmiştir. Bu çeşitler Antalya, Dalaman-Muğla, Alata-Mersin, Adana ve İskenderun-Hatay ekolojik koşullarında denemeye alınmıştır.
Antalya ve Alanya koşullarında 1969–1983 yılları arasında tarafından yapılan denemede;
‘Fuerte’. ‘Hass’. ‘Bacon’ ve ‘Zutano’ çeşitlerinin bölgeye adapte olabildikleri ve çeşide özgü karakterleri gösterdikleri belirtilerek, bu çeşitlerin ticari yetiştiriciliklerinin yapılabileceği sonucu elde edilmiştir. Türkiye’nin Akdeniz sahil kuşağındaki bazı alanların oldukça uygun olduğu tespit edilmesinden sonra yetiştiriciliği 1980’li yılların ortalarından itibaren hızla yayılmaya başlamıştır.
Türkiye’deki avokado üretiminin yaklaşık % 75-80’i Antalya’da, % 15-20’si Mersin’de ve % 2-5’i diğer illerde (Muğla ve Hatay) üretilmektedir. Bunun sonucunda, son zamanlarda yerel pazarlarda çok fazla avokado yer almaktadır.
Antalya’nın toplam üretiminin ise belirli bir bölgede yoğunlaştığı görülmekte ve yaklaşık % 80’i Alanya ve Gazipaşa ilçelerinden karşılanmaktadır.
Türkiye’de Avokado Yerini Buldu. Akdeniz Sahil Kuşağı!
Beslenme ve İnsan Sağlığı Yönünden Önemi
Avokadonun ‘klimakterik’ özellik gösteren bir meyvedir. Bunun anlamı; ağaç üzerinde belirli bir olgunluk aşamasına gelen meyvenin (ağaç olumu), tüketiminin yapılabilmesi için (yeme olumu) hasat edildikten sonra belirli bir süre beklenilmesinin gerekmesidir. Bu özellik pazarlamada ‘bir strateji olarak’ kullanılmaktadır.
Avokado tüketimi, çok sayıda diyetisyen ve uzman tarafından tavsiye edilmektedir. Ayrıca, sağlık üzerinde olumlu etkisi olan besinler için söylenen ‘fonksiyonel gıda’ olarak kabul edilmektedir.
100 gramda yaklaşık 167 kalori ile mükemmel bir enerji kaynağıdır. Yağ içeriğinin dörtte üçünden fazlası kandaki kolesterolü düşürücü etkisi olan doymamış yağ asidinden (çoğunlukla oleik asit) oluşmaktadır.
Avokadonun kendine özgü tadının ve aromasının oluşmasında yağının büyük önemi bulunmaktadır. Avokado yağının insan beslenmesindeki önemi; atherosklerotik kalp hastalıklarına (kalp damarlarının daralması ve tıkanması) neden olan kandaki düşük yoğunluktaki lipoprotein (LDL) kolesterol seviyesini azaltan, tekli doymamış oleik asidi içermesidir.
Avokado yağı.
Avokado meyvesi, antioksidan vitaminler olarak bilinen A, C ve E vitaminlerince oldukça zengindir. Bu vitaminler kandaki düşük yoğunluktaki lipoproteinlerin (LDL) oksidasyonunu azaltarak kalp hastalıklarını azaltmada olumlu rol oynamaktadır. Ayrıca, meyve yüksek çözülebilir lif içeriğine sahiptir.
Avokadonun meyve eti diğer meyvelerden proteince daha zengindir. Ancak et, süt ve bakliyat ile karşılaştırıldığında onlardan daha az protein içeriğine sahiptir. Meyve etinde, bütün temel asitler bulunmaktadır. Avokado meyve eti fizyolojisi demir bakımından oldukça zengindir.
Avokadoyu
Üretirsen Gelirin,
Tüketirsen Sağlığın Artar!
Avokado Neden Sağlıklı Bir Besin?
• Avokado içerdiği doymamış yağ asitleri ile kanda kolesterolün yükselmesini önler, dolayısıyla kalp ve damar hastalıkları için en iyi ilaçtır.
• Avokado, vücutta toksit maddeleri yok eder. Böylece, yaşlanma sürecini yavaşlatarak hastalıkları önlemede etkin rol oynamaktadır.
• Avokadonun içeriğinde bulunan protein, mineral madde (özellikle potasyum ve magnezyum) ve vitaminler aracılığı ile küçük çocukların ve hamile kadınların dengeli ve sağlıklı beslenmesinde önemli rol oynamaktadır.
• Avokado, vücudun gençleşmesi, hücrelerin yenilenmesi ve canlılığı ile kalp, böbrek ve kasların sağlığı içinde önemli bir besindir.
• Avokado, insanlarda üreme sisteminin ve organlarının daha iyi çalışmasını sağlamaktadır.
• Avokado, vücudun karbonhidrat, protein ve yağ
metabolizmasında düzenleyici olarak görev yapmaktadır.
Avokado Önemli Bir Besin! Avokado Nerelerde Kullanılır?
Avokadonun gıda endüstrisinde tüketilmesinin yanında yağ içeriklerinden dolayı, kozmetik endüstrisinde de kullanılmaktadır. İtalya ve Fransa’da avokado yağı çok fazla ilgi çekmektedir.
• Avokado yağı kozmetik sanayinde de önemli bir hammaddedir. Avokado yağından güneş koruyucu ve güzellik kremleri, sağlık sabunları ve kozmetik içerikli şampuanlar yapılmaktadır.
• Cildi güzelleştirmek, yumuşaklık ve canlılık vermek, özellikle kuru ciltlerin kaybettikleri nemi kazandırmak için avokado maskeleri evde bile basit bir şekilde yapılabilmektedir.
Avokado Yağı, Vücudu Gençleştiriyor! Avokadonun Meyve Eti İçeriği Nasıl?
Avokado diğer besinler ile kıyaslandığında; enerji ve yağ içeriği, protein ve B vitaminince önemli oranda daha zengin olduğu görülmektedir.
A ve C vitaminlerince ise oldukça zengindir. Avokadonun, kalp ve dolaşım sisteminin sağlığını teşvik etmesinde doymamış yağlarının yararlılığı ve yüksek besinsel değeri sayesinde, dünyanın birçok yerinde ilgi çekmektedir.
Avokado meyvesi, yağ içeriği, kilogram başına kalori ve protein bakımından birçok meyve türüne göre üstünlük göstermektedir. Meyvenin yapısında: % 1-2 protein, % 10-17 yağ, % 1.5-2.0 toplam şeker ve % 80 su bulunmaktadır.
Meyvenin yağ oranı yüksek olmasına rağmen, daha çok doymamış tekli oleik yağ asitleri içerdiği için hazmı kolay ve kandaki kolesterol seviyesini düşürücü bir etkiye sahiptir.
Ayrıca içeriğinde 11 değişik vitamin (A, B, C ve E gibi) ve 14 değişik mineral madde (demir, kalsiyum, magnezyum, fosfor, potasyum, çinko gibi) bulunmaktadır.
Doğal olarak yetiştiği yerlerde yerli halkın önemli bir besin kaynağını oluşturmakta ve “fakirin tereyağı” olarak isimlendirilmektedir.
Avokado Yağı, Zeytin Yağına Benzer ... Avokado Ağaç Özellikleri
Avokado genellikle yayvan, bazen dikine gelişen herdem yeşil 6-20 m yükseklikte bir ağaçtır. Gevrek yapıda olup şiddetli rüzgârlara karşı hassastır. Çarpık dallanan bir gövde yapısı vardır. Ağaç gövdesinde; kaba ve uzunlamasına yarıklar bulunmakta ve etli bir kabukla örtülü olmaktadır. Ağacın tacı, bol yaprağa sahiptir.
Avokado Yaprak Özellikleri
Yapraklar koyu yeşil renkte olup, oval, eliptik, ve mızrağımsı şekillerdedir. Genç sürgünler bakırımsı kırmızı renktedir. Olgunlaşmamış yaprakların rengi açık yeşildir. Meksika soyunun yaprakları anason kokuludur. Avokado yaprağı; 7,5-37,5 cm arasında, oval, mızrağımsı, yumurtamsı veya yuvarlağımsı veya bunların karışımı şekillerdedir.
Avokado Çiçek Yapısı
Çiçekler küçük yeşil, sarımtıraktır. Çiçekler salkım uçlarında bulunmaktadır.
Taç ve çanak yapraklar arasında genellikle farklılık yoktur. Çanak yaprağa benzer yapılar, gerçek çiçek örtüsüdürler. 12 adet erkek organ 2 halkada sıralanmıştır.
Avokadonun çiçek yapısı.
İç halkadakilerden 3’ ü kısır olup ‘staminod’ adını alırlar. Başçıklar 4 bölmelidir. Soğan şeklinde bir yumurtalık, silindirik ve kıllı dişicik borusu ve basit dişicik tepesi dişi organın kısımlarıdır.
İç halkadaki erkek organların iplikçiklerinin dip kısmında ve her iki yanında birer tane balözü kesesi bulunmaktadır. Çiçeklenme çeşitlere göre sonbahardan yaz başlangıcına kadar sürmektedir.
Her çiçekte birbirine benzer yapıda 3’er adet taç ve çanak yaprak, 1 adet dişi organ ile 2 sıralı olarak dizilmiş, 9 tanesi fonksiyonel 3 tanesi kısır toplam 12 adet erkek organ bulunmaktadır.
İç sıradaki erkek organların dip kısmında birer çift nektar (bal özü) kesesi bulunmaktadır. Tam açılmış bir avokado çiçeği 1 cm genişliğinde 6-7 mm uzunluğundadır.
Avokadonun meyveleri, çiçeklenmeden 10-18 ay sonra hasat olgunluğuna gelmektedir.
Avokado Meyve Özellikleri
Avokado meyveleri değişik şekil, renk ve büyüklüktedir. Meyve iriliği, 100-1.000 gram arasında değişmektedir. Meyveler yuvarlak, oval veya armut şeklindedir.
Kabuk rengi hafif sarımtırak yeşilden koyu yeşile, kahverengi kestane renginden, erguvani siyaha kadar değişmektedir. Avokadonun kabuk kalınlığı 0,8-6 mm arasında değişmektedir. Kabuk yüzeyi düz veya pürüzlü olabilmektedir.
Avokado Meyve Eti
Meyve eti açık sarı-krem renginde olmakla birlikte, kabuğa doğru yeşilimsi renktedir. Meyve eti yüksek oranda yağ içermekte ve çeşitlere göre değişmekle birlikte % 7-25 arasında yer almaktadır. Meyve ağaç üzerinde kaldığı hasat süreci boyunca belirli oranlarda yağ oranı artmaktadır.
Avokado Çekirdek Yapısı
Avokadonun her bir meyvesinde tek çekirdek bulunmaktadır. Çekirdek büyüklüğü çeşitlere göre değişkenlik göstermektedir. Avokadonun çekirdek şekilleri; yuvarlak, yumurtamsı, konik veya silindirik olabilmektedir. Çekirdek iki kotiledonludur.
Çekirdek kabuğunun rengi, açık kahverenginin tonlarıdır. Çekirdek eti; beyaz, sarımsı veya yeşilimsi beyaz renktedir. Çekirdek yüzeyi düz veya pürüzlüdür.
Avokado Döllenme Biyolojisi
Avokado meyvesinin oluşması için, çiçeğin açılma döneminde dişicik tepesine başka bir çiçekten çiçek tozunun taşınması gerekmektedir. Avokadoda çiçek tozu taşınması ve tozlanması böceklerle (arı veya uçan diğer böcekler) olmaktadır.
Avokado bahçesi tesis edilirken dikkat edilecek en önemli unsurlardan biri çeşittir. Çeşit seçimi meyve tutumu için çok önemlidir. Avokadoda yüksek verimi almak için çiçekleri karşılıklı olarak birbirini tozlayacak çeşitlerin birlikte dikilmesi gerekmektedir.
Avokadonun döllenme biyolojisinin bilinmesi çok önemlidir. Bunun nedenleri;
. Kendine özgü döllenme biyolojisinin olması,
. Döllenmenin verimi doğrudan etkilemesi,
. Karşılıklı birbirini tozlayacak çeşitlerin seçilmesi,
. Kültürel uygulamaların (sulama, gübreleme ve hasat gibi) zamanının belirlenmesinin gerekliliğidir.
Avokadonun çiçek yapısı diğer meyve türlerinden farklılık göstermektedir. Avokadonun çiçeği hem dişi, hem de erkek organlara sahiptir (Hermafrodit). Fakat bu organlar aynı anda aktif durumda değildir (Dikogami). Her çiçek ilk açıldığında sadece dişi organları aktif olup erkek organlar aktif olmamakta ve çiçek tozu yayamamaktadır.
Bu nedenle, bir çiçeğin dişiçik tepesi başka avokado çiçeklerinden gelen çiçek tozlarını kabul etmekte ve bu döneme çiçeğin ‘dişi dönemi’ denilmektedir. Çiçek bu dişi dönemde sadece 2–3 saat ‘açık’ kalmakta ve bu süre içinde çiçek tozlarını kabul etmektedir. Daha sonra kapanmakta ve günün geri kalan kısmında ve o gece ‘kapalı’ olarak kalmaktadır.
Ertesi gün aynı çiçek tekrar açıldığında, çiçeğin dişiçik tepesi artık çiçek tozu kabul etmemektedir. Erkek organlar ise aktif ve çiçek tozu yayabilmektedir. Bu döneme çiçeğin ‘erkek dönemi’ denilmektedir. Bu çiçek tozları ağaçta bulunan ve dişi dönemde olan diğer çiçeklerin dişi organını tozlayabilmektedir.
Buna göre, her çiçek ilk açıldığında dişi, ikinci açılmasında erkek dönemde olmaktadır. İkinci gün çiçek birkaç saat ‘açık’ kaldıktan sonra tamamen kapanmaktadır. Eğer ilk açıldığında başarılı bir tozlanma olmuşsa ve diğer koşullarda uygunsa meyve oluşmaktadır.
Avokadonun İki Tip Çiçeği Var!
Avokadolarda çeşitlere göre değişen iki tip çiçek vardır. Bunlara ‘A’ ve ‘B’ tipi çiçekler denilmektedir.
‘A’ tipi çiçekler, ilk günün sabahı ‘dişi’ ve ikinci günün sabahı ‘erkek’ dönemde olmaktadır.
‘B’ tipi çiçekler ise, öğleden sonra ‘dişi’ ve ertesi sabah ‘erkek’ dönemde olmaktadır.
Bu iki çiçek tipi tozlama yönünden birbirini tamamlamaktadır. Avokadonun ‘A’ ve ‘B’ gibi 2 tip çiçeğe sahip olması, aşağıdaki şemada gösterildiği gibi çeşitlerin karşılıklı olarak birbirlerini tozlama imkânını sağlamıştır.
Ortalama hava sıcaklığı, 210C’ın üstünde olduğu sürece iki çiçeklenme tipi saat olarak beklenen zamanda ortaya çıkmaktadır.
Hava sıcaklığı düşük olduğunda günlük açılmalar gecikmekte ve düzensiz olmaktadır. Bu nedenle, ağaç aynı dönemde dişi ve erkek çiçeklere sahip olabilmektedir. Bu durum, bloklar halinde tek bir çeşidin nasıl meyve tuttuğunu açıklamaktadır.
Ancak avokado yetiştiriciliği yönünden tek bir çeşitle bahçe tesisinin yapılması tavsiye edilmemektedir.
Ortalama sıcaklık 210C’ın altına düştüğünde, çiçeğin organları çok iyi çalışmamakta ve 15,5 0C’ın altına düştüğünde ise meyve tutumu olmamaktadır.
Avokadonun döllenme biyolojisine ilişkin önemli noktalar şöyle özetlenebilir:
1. Sıcaklık, yağmur, nemlilik, bulutluluk, rüzgâr gibi iklim koşulları çiçeklenmeyi ve arı faaliyetini etkilemektedir.
2. Çiçeklenme döneminde çiçek tozu, dişiçik tepesine uygun zamanda ulaşmalıdır.
3. Bazı çeşitlerde, çiçek tozunun yayılması ve dişi organın çiçek tozunu kabul edici dönemlerinin birbirleri ile örtüşmesi sonucunda, yabancı tozlanma olmaksızın meyve tutması olabilmektedir. Yabancı tozlanma ile ‘Fuerte’ çeşidinden daha fazla meyve alınmaktadır.
4. Avokadonun tozlanması için mutlaka böcek (arı) faaliyeti gerekmektedir.
5. Bir bahçede, çiçeklenme zamanları çakışan A ve B tipi çeşitlerin birlikte dikimi, üretimin artmasına yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte, aynı tip çiçek yapısına sahip bazı çeşitlerin, çiçeklerinin açılma dönemlerindeki zaman farklılığından dolayı, birbirini tozlayabildikleri saptanmıştır.
Örneğin; ‘Zutano’ çeşidi, ‘Fuerte’ çeşidi gibi ‘B’ tipinden olduğu halde, ‘Fuerte’ çeşidi için tozlayıcı olarak kullanılabilmektedir.
İklim İstekleri
Avokado, herdem yeşil, subtropik bir meyve türü olması nedeniyle, ticari yetiştiriciliği kışları ılık geçen tropik ve subtropik bölgelerde yapılmaktadır.
Avokado, kış ve ilkbahar geç donlarından, çiçeklenme ve meyve tutum dönemi düşük sıcaklıklardan, ani sıcaklık dalgalanmalarından,
şiddetli esen rüzgârlardan ve fidan dönemi yüksek sıcaklıklardan çok fazla etkilenmektedir.
Avokado bahçesi tesis edilecek arazi, kuvvetli rüzgârlardan nispeten korunmuş ve fazla soğuk olmayan yerlerde olmalıdır. Düşük sıcaklıklardan etkilenme avokado çeşitlere göre -2 0C ile-6.5 0C arasında değişmekte ve Hass -1.1 0C’ye kadar dayanabilmektedir.
Düşük sıcaklıkların meydana geldiği zaman (çiçeklenmeden önce veya çiçeklenme sırasında) çok önemli olmakla birlikte, ‘Hass’, ‘Reed’, ‘Lula’ ve ‘Simpson’ gibi çeşitler en fazla etkilenen çeşitlerdir.
Avokado Toprak İstekleri
Avokado toprak istekleri bakımından oldukça toleranslıdır. Avokado ağaçları hafiften ağır bünyeli topraklara kadar değişen birçok toprak tipinde yetişebilmektedir. Bununla birlikte avokadolar için en iyi topraklar; derin (1 metreden az olmamalı) verimli, drenajı iyi olan, özellikle kumlu-tınlı ve alüvyal topraklar ile toprak pH’sı nötre yakın veya hafif asit reaksiyonlu olmalıdır (pH 5-7).
Toprakta taban suyunun seviyesi en fazla 1.5-2.0 m. civarında olmalı ve taban suyunun daha yüksek olduğu yerlerde drenajla bu seviyeye düşürülmelidir.
Avokado Çoğaltım Teknikleri
Avokadolar değişik yöntemlerle çoğaltılabilir. En çok kullanılan ticari üretim yöntemi aşı ile çoğaltmadır. Avokado genellikle çöğür anaçlar üzerine göz ve kalem aşısı yapılarak çoğaltılmaktadır. Çelikten fidan üretimi yapılabilse de, birçok çeşidin çelikleri için mümkün değildir.
Tohum Ekimi
Tohum, meyveden çıkarıldıktan sonra hemen ekilmelidir. Ancak tohum ekiminden önce bazı ön hazırlıkların yapılması faydalı olmaktadır.
Tohumların sıcak su ile muamele edilmesi (55 0C de 30 dakika), bazı hastalıkları önlemektedir.
Ekilmeden önce tohum kabuklarının çıkarılması, kotiledonların birleşme yerinin alt veya üst kısmından ince bir tabakanın kesilmesi çimlenmeyi kolaylaştırmaktadır.
Tohum meyveden çıkarıldıktan sonra hemen ekilmeyecekse, kum veya talaş içinde 4.5-7 0C’de, birkaç ay muhafazası mümkün olmaktadır. Ancak, meyveden çıkarıldıktan sonra tohumun kullanılması tavsiye edilmektedir.
Tohum; yastıklara, polietilen torbalara, saksılara veya doğrudan fidanlık arazisine ekilebilmektedir. Tohumun sivri uç kısmı toprak yüzeyi ile aynı seviyede ve geniş olan kısmı ise aşağıda kalacak şekilde ekimi yapılmalıdır.
Ekim aralığı, yastıkta 10x10 cm ve fidanlıkta 40x90 cm olmalıdır. Ekim polietilen torbalara veya saksılara yapılacaksa, her torba ve saksıya tek bir tohumun konulması yeterli olmaktadır. Polietilen torbalar ve saksılarla yapılan üretimde, yarı-gölgeli bir ortamın olması çok önemlidir.
Ayrıca tohumların kasalara 3-4 hafta süreyle katlanması da bir örnek çöğür çıkışı sağlamaktadır.
Tohumun ekildiği ortam 3:1:1 oranında torf: kum: perlit karışımıdır. Ekim yapılan ortamın pH’sının 6.5-7.0 arasında olması gerekir. Daha yüksek pH derecelerinde bazı besin maddelerinin alımı güçleşeceği için iyi bir fidan gelişimi sağlanamamaktadır.
Avokado Çöğür Gelişimi
Avokado fidan yetiştiriciliği, mevcut imkânlara göre tamamen yarı gölge ortamda veya başlangıçta serada daha sonra yarı gölge ortamında yapılabilmektedir.
Yarı gölge ortamda 2-2.5 yılda fidan yetişirken, başlangıçta serada daha sonra yarı gölge ortamda yetiştiricilikte bu süre yarı yarıya kısalmaktadır.
Ekilen tohumlar yetiştirildiği ortama ve çeşide bağlı olarak 1-6 ay arasında çimlenmektedir. Daha sonra, çöğür haline gelmektedir.
Gelişmekte olan çöğürler 5-6 yaprak olduklarında gübrelenmelidir. Çöğür gelişimi süresince görülen hastalık ve zararlılara karşı da gerekli mücadele yapılmalıdır.
Çöğürler fidanlıktan bahçeye şaşırtılacaksa; toprak süzek olmalı ve fidanın toprağı dağılmadan sökülebilecek kadar kil içermelidir.
Doğrudan fidanlıklarda; polietilen torbalarda veya saksıda yetiştirilen çöğürler 7-10 gün arasında sulanmaktadır. Çok sıcak ve kuru esen rüzgârların estiği günlerde sulama aralığı daha da kısalabilmektedir.
Avokado Çöğürlerin Gübrelenmesi
Gübreleme, fidanın gelişimi bakımından gereklidir. Fidanlık koşullarında; fidan sırasının her metresine 10 gr saf azot (amonyum sülfat) hesabı edilerek gübreleme yapılabilmektedir.
Polietilen torba ve saksılara ise 20-25 gr (bir tatlı kaşığı) amonyum sülfat yeterli olabilmektedir.
Çöğürlerin gelişim oranlarına göre uygulama sayısı ayarlanabilmektedir. Avokado kökleri fazla azota karşı duyarlı olduklarından gübrelemede dikkatli olunmalıdır.
Avokadolar, demir noksanlıklarına, özellikle kirece bağlı ‘klorozise' karşı hassastır. Uygun demirli preparatlar (demir sülfat gibi) demir kileyti halinde verilmelidir.
Avokado Aşılama
Avokado tohumları fidanlıklarda; sonbahar ekiminden sonra, ekildikleri yılın sonbaharında, genellikle aşılama kalınlığına gelmektedir.
Serada koşullarında ise aşılama kalınlığına 6 ay içerisinde gelebilmektedir.
Avokado çöğürlerine göz veya kalem aşıları yapılabilmektedir.
Göz aşıları; sonbahar veya ilkbaharda kabuk vermeye başlayınca yapılmalıdır. Antalya koşularında yapılan araştırmalarda ilkbahar göz aşıları daha başarılı olmaktadır. Çöğürlere uygulanacak göz aşıları; ‘T’ veya yama aşı olabilmektedir.
Avokado Kalem aşıları; uygulama zamanı bakımından göz aşılarından daha az seçicidir. Antalya koşullarında, ilkbaharda (Nisan-Mayıs) yapılan kalem aşılarında belirli bir başarının elde edildiği tespit edilmiştir. Avokado çöğürlerine dilcikli İngiliz, yarma, kakma, kabuk ve yan kalem aşıları uygulanabilmektedir.
İlkbahar aşıları aynı yılın sonbaharında, sonbahar aşıları ise ertesi yılın sonbaharında, aşılı fidan olarak bahçeye dikilecek büyüklüğe gelebilmektedir.
Avokado Kalem aşısı.
Serada yetiştirilen çöğürler tohum ekiminden 5-6 ay sonra aşılanacak duruma gelmektedir. Çöğürlerin tepeleri toprak seviyesinin 12-15 cm. üzerinden kesilerek yarma aşı veya dilcikli İngiliz aşı ile aşılanmaktadır.
Yarı gölge ortamda fidan yetiştiriciliğinde ise, sonbaharda ekilen tohumlar 1 yıl sonra ancak aşılama kalınlığına erişebilmektedir.
Aşı kalemleri, çöğürle aynı kalınlıkta, üzerinde 3-4 göz bulunan sürgünlerdir. Aşılamadan sonra, aşı yeri plastik aşı bağı ile bağlanmakta ve aşı kaleminin üstüne aşı macunu sürülmektedir. Aşılamadan 2-3 hafta sonra, tutan aşıların yaprak sapları düşmekte ve sürme belirtileri görülmektedir.
Bu dönemde anaçtan süren filizler temizlenmelidir. Kalemden süren sürgünler 10-15 cm’ye eriştiklerinde en iyi gelişme gösteren sürgün bırakılmalı, diğerleri kalemin dibinden kesilmelidir.
Daha sonra kalan sürgün bir hereğe bağlanarak fidanın dik olarak ve tek gövde halinde büyümesi sağlanmalıdır. Aşı bağları aşılamadan 8-10 hafta sonra alınmalıdır.
Gelişmekte olan fidanlara 3 hafta arayla azot-fosfor-potasyumlu gübreleme yapılmalıdır. Demir noksanlığı gösteren fidanlara demir şelat ilave edilerek noksanlığın giderilmesi sağlanmalıdır.
Aşılama sonrasında meydana gelen yaprak ve sürgünlerde görülebilecek hastalık ve zararlılara karşı gerekli mücadele yapılmaktadır. Büyüme süresince fidanlar 7-10 gün arayla sulanmalıdır. Kuru ve sıcak rüzgârların estiği yaz günlerinde, sulama aralığı daha da kısaltılabilmektedir.
Bu şekilde yetiştirilen fidanlar tohum ekiminden itibaren 1 yıl sonra bahçeye dikilebilecek duruma gelebilmektedir.
Avokado Çelikle Çoğaltma
Avokadolar bu yöntemle de çoğaltılabilmektedir. Fakat yapılan çalışmalar neticesinde; çelikle çoğaltılmış ağaçların meyve verimi yönünden, çöğürlere aşı yapılarak çoğaltılan ağaçlara göre, bir avantajının olmadığı görülmüştür. Birçok çeşidin kalemlerinin de köklenmesinin zor olması, ticari avokado yetiştiriciliğinde uygulanabilirliliğini kısıtlamaktadır.
Köklendirmeye alınan çelikler, olgun uç sürgünlerden seçilmelidir. Her çelik yaklaşık 7.5-15 cm. uzunluğunda ve 3-4 yapraklı olmalıdır. Köklendirme ortamının atlan ısıtmalı (21 0C) olmasında yarar bulunmaktadır.
Ayrıca, drenajı iyi herhangi bir köklendirme ortamı da kullanılabilmektedir. Çelikler 2-4 ayda köklenir ve şaşırtılabilmektedir. Köklendirmeden sonra ortam nemi, yavaş yavaş azaltılarak bitkilerin normal koşullara alıştırılması sağlanmalıdır.
Avokado Bahçe Tesisi
Avokado ağacının karakteristik özelliğinden biri çok gevrek yapıya sahip olmasıdır. Bu nedenle, meyve yükünden ve özellikle kuvvetli rüzgârlardan kolayca kırılmaktadır. Rüzgârın şiddetine bağlı olarak ağaç devrilmeleri de meydana gelebilmektedir.
Yaz aylarında meydana gelen kuru ve sıcak rüzgârlar daha fazla transprasyona (terlemeye) neden olarak ağaçların su kaybını arttırmakta ve daha fazla meyve dökümleri ortaya çıkmaktadır. Bütün bu nedenlerden dolayı eğer bahçe rüzgârın etkisine açık ve korumalı değilse, rüzgârkıranlar tesisi yapılmalıdır.
Rüzgârkıranlar bahçe kurulmadan daha evvel tesis edilmelidir. Yeni tesis edilen avokado bahçelerinde, aynı dönemde avokado fidanlarıyla beraber rüzgârkıranlar tesis edilirse, rüzgârkıranların boyları yaklaşık fidanlar kadar olacağı için beklenen faydaları ortaya çıkamayabilmektedir.
Rüzgârkıranlar yeterli yüksekliğe erişinceye kadar, oldukça masraflı olmasına rağmen fidanlara tek tek rüzgâr siperleri yapılmalıdır. Rüzgârkıranlar yüksekliklerinin yaklaşık 6–10 katı uzunluktaki bir alanı rüzgârdan koruyabilmektedir.
Rüzgarkıranların koruma şekli.
Akdeniz bölgesinde yazların çok sıcak olmasından dolayı, bahçeye dikilen fidanların dengeli bir taç teşekkülü oluşturana kadar (3-5 yıl) geçen sürede yüksek sıcaklık, bazı olumsuzluklara (gövde ve dallarda güneş yanıklığına) neden olmaktadır. Bu nedenle, dikimden sonra ilk yıllarda fidanın çevresinin bazı materyaller kullanarak gölgelenmesi tavsiye edilmektedir.
Avokado Çeşit Seçimi
Avokadoda çeşit seçiminde bölgenin ekolojik koşulları ve pazar durumuna göre karar verilmelidir.
Avokado çeşitleri soğuklara dayanıklılık açısından farklılıklar göstermektedir. Bu bakımından çeşit seçiminde bahçe kurulacak yerin iklim özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır. Soğuklardan zararlanma derecesi, soğuğun süresi, meydana geldiği mevsim, ağacın gelişme dönemi ve sağlık durumu gibi faktörlere bağlı olarak değişmektedir.
Çeşitlerin seçiminde, ayrıca çeşitlerin birbirlerini tozlama durumu, hasat mevsimleri, taşımaya uygunluğu ve ticari olarak değerleri dikkate alınmalıdır.
Bahçede birden fazla çeşidin bulunması, yabancı tozlanma ile verimin artmasını sağladığından, birçok araştırıcı tarafından önerilmektedir. Avokadonun bu özelliğinden dolayı bahçenin birden fazla çeşitle tesis edilmesi zorunluluğu vardır.
Avokado Dikim Aralıkları
Bahçe kurulması sırasında dikim aralıklarının iyi belirlenmesi gerekmektedir. Genellikle ağaçların ulaşılması istenen en büyük taç hacmi esas alınarak dikim aralıkları belirlenmektedir.
Bahçenin ilk tesisinde sık dikim tercih edilirse; daha sonraki dönemlerde ağaçlar arasında sıklaşmalar ve birbirini gölgelemeler meydana gelmektedir. Bu durumunda, belirli plan dâhilinde ağaçların seyrekleştirilmeleri gerekmektedir.
Genellikle, dikine gelişim gösteren ‘Zutano’ ve ‘Bacon’ çeşitlerinde 6 x 6 m, dağınık gelişim gösteren ‘Fuerte’ ve ‘Hass’ çeşitlerinde 7 x 7 m dikim aralıkları olarak tavsiye edilmektedir.
Avokado Dikim Zamanı ve Dikim Şekli
Avokado fidanları için en uygun dikim zamanı, soğuk tehlikesinin kalktığı ilkbahar aylarının erken dönemleri olmaktadır. Bu dönemde dikilen fidanlar daha iyi ve daha uzun bir gelişme dönemine sahip olmaktadır.
Geç dönemde yapılan dikimlerde ise fidanlar sıcaktan çok fazla etkilenmekte ve gelişmeleri de zayıf olmaktadır. Bunun sonucunda kış koşullarından çok fazla etkilenmektedir.
Dikim sırasında plastik tüp, köklere zarar vermeden dikkatlice çıkarılmalıdır. Dikimden önce kökler tarafından sarılmış olan toprak dağıtılmadan, kıvrılmış ve zarar görmüş kökler kesilmelidir. Daha sonra kökle tacın gelişimini dengeleyecek bir ‘dikim tuvaleti budaması’ mutlaka yapılamalıdır.
Fidanın aşı yeri toprak üstünde kalacak şekilde ve fidanın toprağı dağıtılmadan çukura oturtulmalıdır. Derin dikimlerden kaçınılmalıdır. Dikimden hemen sonra can suyu verilmeli ve hereklerle bağlanmalıdır.
Avokado Çeşitleri
Ülkemizde avokado yetiştiriciliği konusunda yapılan adaptasyon çalışmalarına 1970’li yıllarda FAO aracılığıyla ‘Bacon’, ‘Fuerte’, ‘Hass’ ve ‘Zutano’ çeşitlerinin getirtilmesiyle başlanmıştır.
Avokado çeşitlerinin ülkemiz ekolojik koşullarına adaptasyonu konusunda en kapsamlı çalışma, Antalya Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nde (BATEM) 1989–2004 yılları arasında yapılmıştır.
Bu çalışmada; toplam 42 çeşidin meyve özellikleri, iklimden etkilenme durumları, çiçeklenme ve verim durumları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Aşağıda özellikleri belirtilen çeşitlerin yetiştiriciliğinin yapılabileceği tavsiye edilmiştir.
Avokado Bacon
Ağacı, yüksek boylu ve dikine gelişmektedir. ‘Bacon’ çeşidinin soğuğa toleransı çok iyidir. Fidanlar araziye dikildikten sonra, 3–5 yaşları arasında meyve vermeye başlamaktadır.
‘B’ tipi çiçek yapısına sahiptir. ‘Hass’ çeşidinin tozlanmasında kullanılabilecek bir çeşittir. Genellikle çiçeklenme periyodu, mart ayının ilk haftası başlamakta ve mayıs ayının ilk haftası son bulmaktadır.
‘Bacon’ çeşidinin meyve ağırlığının 170–510 gr arasında değiştiği bildirmekle birlikte, ülkemizde Serik-Antalya koşullarında ortalama 250–260 gr meyve ağırlığı saptanmıştır. Çekirdek orta büyüklüktedir.
Meyve etinde, yağ içeriği % 15–16 ve kuru madde içeriği % 25–26 arasında olan lezzetli bir çeşittir. Meyve hasadı, kasım başı-ocak ortası olarak saptanmakla birlikte optimum hasat zamanı kasım-aralık ayları arasında olmaktadır.
Taşımaya uygunluğu iyi olan bir çeşittir. İspanya, Kaliforniya ve Yeni Zelanda’da üretilmektedir. ‘Bacon’ çeşidinin meyve ve ağaç özellikleri tablo 1’de verilmiştir.
Meyve ve Ağaç Özellikleri
Optimum Hasat Dönemi
Kasım-Aralık
Ağaç Üzerinde Kalma Durumu
Orta (2-3 ay)
Soğuktan Zararlanma Eşiği (ºC)
-4,4
Muhafaza Durumu
2 ay +4°C
Ağaç Habitüsü
Orta
Periyodisite Durumu
Yok
Ekolojik Seçicilik
Var
Ekonomik Verime Yatma Yaşı
8-10 Yaş
Ortalama Meyve Ağırlığı (gr)
250-260
Meyve Kabuk Rengi
Koyu yeşil
Meyve Kabuk Yapısı
Pürüzsüz
Kabuk Kalınlığı
Nispeten ince
Soyulabilirlik Durumu
Nispeten kolay
Çekirdek Şekli
Konik
Meyve Şekli
Yumurtamsı
Meyve Eti Rengi
Açık sarı-Krem
Tad ve Lezzet
Lezzetli
Verim (kg/ağaç)
(10-12 Yaşında)
75-80
Verim (adet/ağaç)
(10-12 Yaşında)
300-320
Endüstride Kullanımı
Gıda, Kozmetik ve İlaç Sanayi
Hass
‘Hass’ düşük sıcaklıklara çok hassastır. Ağacı yayılan bir yapıda gelişme göstermekte ve orta büyüklüktedir. Soğuğa karşı hassas ve -1.10C’de zarar görmeye başlamaktadır. Tek ağaç olarak periyodisiteye eğilimli ise de, bahçe halinde meyve tutumu kararlı olmakta ve dikildikten 3–4 yıl sonra meyve vermeye başlamaktadır.
Çiçek yapısı ‘A’ tipidir. Genellikle, çiçeklenme mart ortasında başlamakta ve mayıs aylarının son haftasında son bulmaktadır. ‘Hass’ çeşidinin tozlanmasında, ‘Bacon’ çeşidi dölleyici olarak kullanılabilmektedir.
Genellikle, meyve yumurtamsı şeklinde ve ağırlığı 140–400 g arasında değişmektedir. Serik-Antalya koşullarında, ortalama meyve ağırlığı 160-180 gr olarak saptanmıştır. Lifsiz, çekirdek küçük ve tohum yatağına sıkıca bağlıdır.
Meyve etinde, yağ içeriği % 15–17 ve kuru madde içeriği % 27–29 arasında değişmektedir.
Meyve hasadı, kasım ortasında başlayabilmesine rağmen en uygun şubat-haziran ayları arasında olmaktadır. Serin iklimlerde ağaç üzerinde yaz ortasına kadar kalabilmekle birlikte, çok fazla geç hasat edilirse unlu ve bozuk bir tatta olabilmektedir.
Taşıma ve depolanmaya uygunluğu birçok avokado çeşidinden daha iyi olduğu görülmüştür. Dünya’nın birçok ülkesinde ana çeşit olarak üretilmektedir. Dünya’da avokado yetiştiriciliği yapılan Arjantin (% 75), Avustralya (% 75), Şili (% 85), İspanya (% 75), A.B.D. (% 90), Yeni Zelanda (% 97), İsrail (% 28) ve Meksika’da en yaygın çeşittir.
Meyve ve Ağaç Özellikleri
Optimum Hasat Dönemi
Şubat başı-Haziran sonu
Ağaç Üzerinde Kalma Durumu
Uzun (6-8 ay)
Soğuktan Zararlanma Eşiği (ºC)
-1,1
Muhafaza Durumu
2 ay +4°C
Ağaç Habitüsü
Orta
Periyodisite Durumu
Var
Ekolojik Seçicilik
Var
Ekonomik Verime Yatma Yaşı
8-10 Yaş
Ortalama Meyve Ağırlığı (gr)
160-180
Meyve Kabuk Rengi
Koyu yeşil-Siyahımsı mor
Meyve Kabuk Yapısı
Çok pürüzlü
Kabuk Kalınlığı
Orta kalın
Soyulabilirlik Durumu
Kolay
Çekirdek Şekli
Konik
Meyve Şekli
Yumurtamsı
Meyve Eti Rengi
Koyu sarı-Krem
Tad ve Lezzet
Çok Lezzetli
Verim (kg/ağaç)
(10-12 Yaşında)
75-80
Verim (adet/ağaç)
(10-12 Yaşında)
500-600
Endüstride Kullanımı
Gıda, kozmetik ve ilaç Sanayii
Fuerte
Ağaç yapısı büyük ve yayılan bir yapıda gelişmektedir. Yaprakları ezildiğinde anason kokusu açığa çıkmaktadır.
‘Fuerte’ çeşidi, soğuklara orta derece dayanıklı ve sıcaklık -2,8 0C’ye düştüğünde zararlanma görülmektedir. Fidanlar araziye dikimden 4–7 yıl sonra, meyve vermeye başlamaktadır.
Çiçek yapısı ‘B’ tipidir. ‘Fuerte’ çeşidi periyodisiteye eğilimlidir.
Genellikle meyve armut şeklinde ve ağırlığı 170–500 gr arasında olduğunu bildirmektedir. Serik-Antalya koşullarında, ortalama meyve ağırlığı 250-300 gr olarak saptanmıştır. Meyve kabuğu yeşil renkli ve üzeri puslu, yüzeyi düz ile pürüzlü arasında ortadır.
Meyve et rengi açık sarı ve lifsiz bir çeşittir. Tohum orta büyüklüktedir. Meyve etinde, yağ içeriği % 19–20 ve kuru madde içeriği % 29–30 arasında meydana gelmektedir. ‘Fuerte’nin meyve eti oldukça lezzetlidir.
Meyve hasadı, kasım-nisan ayları arasında yapılabilmektedir. Meyvesi hasat olumuna geldikten sonra ağaç üzerinde 5–6 aya kadar kalabilmektedir.
Serik-Antalya koşullarında, ‘Fuerte’ çeşidinin ortalama ağaç başına verimi 190-200 adet ve 50-55 kg arasında olduğu tespit edilmiştir.
‘Fuerte’ çeşidinin ticari değeri yüksek ve taşımaya uygunluğu iyidir. Dünya’da ticari olarak yetiştirilen ilk avokado çeşididir. Dünya’da avokado yetiştiriciliği yapılan Avustralya (% 34), Amerika Bileşik Devletleri (% 1.7), Şili, İspanya, İsrail (% 12), Kenya (ana çeşit), Meksika ve Peru gibi ülkelerde üretimi yapılmaktadır.
‘Fuerte’ çeşidinin meyve ve ağaç özellikleri.
Meyve ve Ağaç Özellikleri
Optimum Hasat Dönemi
Kasım başı-Nisan sonu
Ağaç Üzerinde Kalma Durumu
Uzun (5-6 ay)
Soğuktan Zararlanma Eşiği (ºC)
-2,8
Muhafaza Durumu
2 ay +4°C
Ağaç Habitüsü
Orta
Periyodisite Durumu
Var
Ekolojik Seçicilik
Var
Ekonomik Verime Yatma Yaşı
8-10 Yaş
Ortalama Meyve Ağırlığı (gr)
250-300
Meyve Kabuk Rengi
Donuk yeşil ve üzeri puslu
Meyve Kabuk Yapısı
Hafif Pürüzlü
Kabuk Kalınlığı
Kalın
Soyulabilirlik Durumu
Kolay
Çekirdek Şekli
Konik
Meyve Şekli
Armut
Meyve Eti Rengi
Açık sarı-Yeşil
Tad ve Lezzet
Lezzetli
Verim (kg/ağaç)
(10-12 Yaşında)
50-55
Verim (adet/ağaç)
(10-12 Yaşında)
190-200
Endüstride Kullanımı
Gıda, kozmetik ve ilaç Sanayii
Zutano
Ağacı uzun boylu ve dikine gelişmektedir. Ağacı uzun boylu ve dikine gelişmektedir. ‘Zutano’ çeşidinin soğuğa toleransı iyidir.
Çiçek yapısı ‘B’ tipidir. ‘Hass’ çeşidinin başarılı bir tozlayıcısıdır. Ayrıca ‘Fuerte’ çeşidini de tozlayabilmektedir. Çiçeklenme şubat ayının ortasında başlamakta ve mayıs ayının ortasına kadar devam etmektedir.