Geleneksel Türk Mutfağı Nedir? Geleneksel Türk Mutfağının Özellikleri Nelerdir? Geleneksel Türk Mutfağında hangi yemekler vardır? Orta Anadolu mutfağında hangi tatlılar bulunur? işte bunların cevabı….
Dünyanın sayılı mutfaklarından (çin Mutfağı, İtalyan Mutfağı, Fransız Mutfağı, Meksika Mutfağı) biri olan Türk mutfağı, Türkiye’nin ulusal mutfağıdır. Yöreden yöreye farklılaşan ürünleriyle Osmanlı mutfağının mirasçısı olan Türk mutfağı, balkan ve Ortadoğu mutfaklarını etkilemiş aynı zamanda bu mutfaklardan da etkilenmiştir. Beslenme biçimleri içinde bulunduğu kültürel coğrafi ekolojik ekonomik ve tarihsel sürece göre şekillenen türk mutfağında Selçuklu ve Osmanlı imparatorluğunun saraylarında gelişen yeni tatlar, bu kültürün zenginleşmesine önemli katkılar sağlamıştır.
81 ili kapsayan lezzet haritasına göre, Türkiye, 2 bin 205 çeşit yöresel yiyecek ve içecekten oluşan zengin mutfağa sahiptir. Türk mutfağında 291 çeşit yemek tatlı ve içecek ile en zengin mutfağa sahip olan ilimiz Gaziantep’tir.
Ulusal ve bölgesel kalkınma açısından bakıldığında türk mutfağının sağladığı avantajlar ekonomik bir fırsata dönüştürüldüğünde ulusal ve bölgesel anlamda önemli bir katma değer sağlayacağı gözden kaçırılmaması gereken bir gerçeklik olarak öne çıkmaktadır. Türk mutfağı yörelere göre farklılıklar gösterir. Karadeniz mutfağı, Güneydoğu mutfağı, Orta Anadolu mutfağı gibi birçok yöreler kendilerine ait zengin bir yemek haznesine sahiptirler.
Türk mutfak kültürünü incelerken, Türklerin 10. ve 11. yüzyıllara dayanan Orta Asya geçmişinden günümüze uzanan derin bir tarihsel süreçle karşılaşırız.
Göçebe mutfak kültüründen, Anadolu’ya, Selçuklu mirasından, Bizans Geleneğine,
İran-Abbasi mutfak geleneğinin etkilerinden ve uzun Osmanlı geçmişine, ve bu geçmiş içinde cemaat mutfakları ile olan alışverişe bugün tanımladığımız Türk mutfağı yüzyıllar boyunca değişerek, zenginleşmiş ve olgunlaşmış büyük bir kültürel mirastır.
15. yüzyılda İstanbul’un fethi ile başlayan bir süreç içinde 19. yüzyıl sonlarına kadar gelişen Osmanlı Saray Mutfak Kültürü geleneğinde kuzu ve koyun etiyle hazırlanan kebap, yahni, külbastı, kızartma ve köfteler, pirinç pilavının envai çeşitleri, tahıl ve baklagillere dayanan et suyu ile pişirilmiş çorbalar, yaş ve kuru meyveler ile hazırlanmış hoşaf, şerbet, şurup, reçel, çevirmeler, börek çeşitleri, etli dolmalar, sebzeler ile hazırlanan bazı tencere yemekleri, tavuk ve balık ile hazırlanan kebap, yahni ve külbastılar,- helva çeşitleri, sütlü tatlılar, baklava, güllaç ve kadayıfları görürüz.
Yemekler her zaman sadeyağ yani tuzsuz tereyağı ile pişirilmektedir. Baharat kullanımı Ortaçağ Avrupa‘sında ya da Hint mutfağında olduğu kadar olmasa de oldukça yaygındır. Erken dönem Osmanlı Saray mutfağında kullanımı daha yaygın olan kuru ve yaş meyvelerin baharat olarak et ve pilavlarda kullanımı 19. yüzyıl mutfak geleneğinde azalmıştır.
Et çeşitleri içinde dana eti tercih edilmemekte mevsimi ise kuzu diğer zamanlarda ise koyun eti kullanılmaktadır yemeklerde. Tavuk ve piliç gibi kümes hayvanlarının yanı sıra güvercin, keklik, kaz, bıldırcın, ördek ve 18. yüzyıldan itibaren Amerika menşeli hindi saray mutfak geleneğinde zengin sofralara sunulan ayrıcalıklı tatlar arasındadır. Bazı araştırmacıların savunduklarının aksine balık Osmanlı Saray mutfağında Sultan ve çevresinin severek tükettiği lezzetlerin içinde yer almaktadır.
Domates ve domates salçası Osmanlı mutfak geleneğinde yoktur. Colombus’un Avrupa’ya kazandırdığı lezzetler içinde bugün Akdeniz mutfağı için çok önemli yere sahip olan domates Osmanlı mutfağına 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra girmiştir. Türk mutfağında sevilerek çok kullanılan domates ve domates salçası kullanımı 20. yüzyıl başlarında başlayan bir yeniliktir.
Tencere yemekleri geçmişte koruk, limon suyu, nar ekşisi, ve tabii ki soğan ve çeşitli baharatlar ile tatlandırılırdı. Saray mutfaklarında sıradan halkın tükettiği bulgur yerine pirinç, bal- pekmez yerine şeker, esmer ekmek ve yufka yerine beyaz mayalı ekmek çeşitleri tüketilirdi. Domates, fasulye, patates, hindi, kakao, mısır, bazı kabak çeşitleri Amerika kıtasının keşfinden sonra, yani 15. yüzyıldan sonra Osmanlı mutfağına girmiştir. Hemen değil 18. ve 19. yüzyıllarda.
19. yüzyılda batıya açılan Osmanlı Sarayı, mutfak kültüründe de Avrupa’dan etkilenmiştir. Önceleri sofra adabında yenilikler benimsenmeye başlamış, sini yerine masa, minder yerine sandalye, ortak kullanılan tabak yerine bireysel tabak ve beraberinde çatal, bıçak ve su takımları saray ve konaklarda yer almaya başlamış. Yemek odaları Sultan Abdülhamit döneminde yaygınlaşmaya başlamıştır. Avrupa kültürü Osmanlı Mutfağını da etkilemeye başlamıştır 1850’lerden sonra.
Osmanlı sarayında başka bir yenilik olan 19. yüzyıl sonuna ait mönülerden gözlemlediğimiz kadarıyla Fransız yemekleri Türk yemekleri ile bir arada sunulmaya başlanmıştır bu dönemde. Eş zamanlı olarak Osmanlı yemek kitaplarında rozbif, biftek, omlet, alafranga gevrek, pate, garnitür, sos gibi Avrupa kökenli yemek tarifleri yayınlanmıştır. Alafranga tatlar zaman içinde Türk mutfak geleneğine eklemlenmiş çoğu zaman yeni bir biçimde yorumlanarak yemek tarifleri arasında bugün alıştığımız lezzet kalıpları içinde yer almıştır.
Son elli, altmış yıl klasik Türk mutfak geleneğinin yapısının değişimi üzerinde çok etkili olmuştur. Sanayi toplumunun gereklilikleri ve getirdikleri, beslenme biliminin ortaya çıkışı ve gelişimi tüm dünyada olduğu gibi klasik Osmanlı-Türk mutfak geleneğini de etkilemiştir. Örneğin geçmişte tercih edilen tereyağ ya da “sade yağ” yerini önce margarine daha sonraları zeytinyağı ve diğer sıvı yağlara terk etmiş; küçümsenen dana eti kuzu ve koyun etinin yerini almış; zenginliğin göstergesi beyaz ekmek yerini tercihen doğal köy ekmeklerine bırakmıştır.
Geleneksel Türk Mutfağında Çorbalar
Çorba özellikle kış aylarında Türk mutfağının vazgeçilmez bir parçasıdır. Mercimek Çorbası, Ezogelin Çorbası, Yoğurt Çorbası ve Tarhana Çorbası en çok tercih edilen çorbalardır. Ancak Türk mutfağı bunların yanı sıra sayısız miktarda çorbalar içerir. Etler, Sebzeler ve baklagiller genellikle çorbaların ana malzemeleridir. Et suyu, un, yoğurt ve şehriye bu malzemeleri çorba haline getirmek için kullanılır.
İşkembe Çorbasının alkollü içkilerin neden olduğu baş ağrısına iyi geldiği inancı yaygındır. Özellikle şehirlerde yer alan işkembeci lokantaları geç saatlere kadar açık kalarak müşterilere işkembe çorbası servisi yaparlar.
Çorba Çeşitleri:
Arabaşı, Bahçıvan Çorbası, Balık Çorba, Bamya Çorbası, Bulgur Çorbası, Börek Çorbası, Çatal Aşı, Düğün Çorbası, Düğür Çorbası, Ekşili Çorba, Ezogelin Çorbası, Fasülye Çorbası, Hamsi Çorbası, Harput Çorbası, Hamur Çorbası, Helle Aşı, Herle çorbası, Ispanak Çorbası, İşkembe Çorbası, Karalahana Çorbası, Köylü Çorbası, Kuru Tarhana Hazırlanışı, Mantar Çorbası, Oğmaç Çorbası, Patates Çorbası, Tandır Çorbası, Tarhana Çorbası, Tavuklu Şehriye Çorbası, Toğga (Toyga) Çorbası, Tutmaç Aşı, Yüksük Çorbası, Şafak Çorbası, Sebze Çorbası, Yayla Çorbası, Yeşil Mercimek Çorbası
Geleneksel Türk Mutfağında Et Yemekleri
Türk mutfağındaki et yemeklerinin çoğu kebaplar, köfteler ve sulu et yemekleri türündeki yemeklerdir. Türk mutfağında etler başlıca 4 değişik yöntemle hazırlanır:
- Odun veya kömür ateşi üzerinde Izgara yöntemi (Kebaplar, ızgara köfteler)
- Kızartma yöntemi (Kavurmalar, kızartma köfteler)
- Fırın yöntemi (Güveçler)
- Tencere yöntemi (tencere içinde kapalı olarak pişen et yemekleri)
Kebaplar, genellikle lokantalarda yenen ve ızgara yöntemiyle hazırlanan yemeklerdir. Kebaplar arasında döner kebap ve türevi İskender kebabı, Adana kebabı, Şiş kebabı, Urfa kebabı en sevilen kebaplar arasındadır. Köfteler kıymanın, ekmek içi, soğan ve çeşitli baharatlarla yoğrularak pişirilmesi yoluyla yapılan yemeklerdir. Izgara, fırınlama, kızartma veya sulu yemek olarak yapılabilir. İnegöl Köftesi ve Sultanahmet Köftesi yurt çapında en çok sevilen köfteler arasındadır.
Sulu et yemekleri arasında Güveç, Kağıt Kebabı ve çeşitli Türlü ve Yahniler sayılabilir. Ayrıca Türk mutfağında çok sayıda balık, tavuk ve sakatat yemekleri mevcuttur.
Geleneksel Türk Mutfağında Sebze Yemekleri
Türk mutfağı sebze yemekleri açısından çok büyük bir çeşitliliğe sahip bir mutfaktır. Dolmalar ve sarmalar, etli sebze yemekleri, kızartma sebzeler ve zeytinyağlıların sayısız çeşitleri mevcuttur.
Dolmalar ve sarmalar hem etli hem de etsiz (Yalancı Dolma) olarak hazırlanabilirler. Etki dolmalar kıyma, pirinçi soğan ve domatez salçası içerirler. Yalancı dolmalar ise pirinç, soğan, kuş üzümü ve çam fıstığı kullanılarak yapılır. Lahana ve asma yaprağı sarmaları hazırlamak için kullanılır. Dolmalar için en çok kullanılan sebzeler biber, kabak, domates, patlıcan ve soğan gibi sebzelerdir.
Etli sebze yemekleri kıyma ve parça etin sebzelerin yanısıra pişirilmesi yoluyla hazırlanırlar. Etli fasulye, karnıyarık, patlıcan musakka, etli kabak, etli bezelye, etli türlü, etli mercimek ve nohut, etli ıspanak, lahana ve pırasa dahil çok sayıda yemek mevcuttur.
Birçok sebze kızartılarak ve ızgara yöntemiyle pişirilebilir. Patlıcan kızartma, kabak kızartma, biber, domates, havuç ve mücver çok sevilen kızartma çeşitleri arasındadır. Ayrıca zeytinyağlılar Türk mutfağında kendine has bir yer kaplar. Bu yemekler bazan daha ucuz olan diğer sebze yağlarıyla da hazırlanabildikleri halde zeytinyağlılar olarak bilinirler. Zeytinyağlı taze fasulye, fasulye pilaki, zeytinyağlı dolma, zeytinyağlı enginar ve bakla bu sınıfa giren yemekler arasındadır.
Türk mutfağındaki sebzeler arasında patlıcan çok özel bir önem taşır. Patlıcan sebze olarak dünyanın birçok ülkesinde yendiği halde çeşitlilik açısından Türk mutfağını dünyanın en çok patlıcan yemeğine sahip mutfak olarak saymak bir abartma sayılamaz. Türk mutfağında patlıcan dolma, kızartma, musakka, pilav, salata ve ızgara dahil sayısız patlıcan yemeği mevcuttur.
Geleneksel Türk Mutfağında Sebze Yemeği Çeşitleri:
Biber Dolması, Damat Dolması, Domates Dolması, Ekmek Dolması, Ekşili Dolma, Ekşili Kış Dolması, Kabak Dolması, Kereviz Dolması, Lahana Sarması, Pırasa Sarması, Soğan Dolması, Kabak Çiçeği Dolması, Nohutlu Patlıcan Dolması,
Pekmezli Ayva Dolması, Patlıcan Dolması, Şekerli Ayva Dolması, Şalgam Dolması, Yaprak Sarması, Dolma ve Sarmalar, Alinazik, Etli Taze Fasulye, Fasulye Dible (zetyinyağlı pirinçli fasulye), Hünkar Beğendi, Kabak Bayıldı, Kabak Musakka, Karnıbahar Musakka, Kıymalı Bezelye, Kıymalı Kapuska, Kış Türlüsü, Patlıcan Musakka, Sirkeli Patlıcan, Sirkeli Pırasa, Terbiyeli Etli Pırasa, Zeytinyağlı Kereviz, Zeytinyağlı Pırasa, Zeytinyağlı Taze Fasulye, Zeytinyağlı Şalgam, Zetyinyağlı Enginar, Zeytinyağlı Havuç, İmam Bayıldı, Şalgam Musakka, Zeytinyağlı Bakla, Zeytinyağlı Yer Elması, Karnıyarık, Kıymalı Ispanak, Mücver, Etli Kuru Bamya, Etli Kuru Fasulye, Güveç, Zeytinyağlı Barbunya Plaki, Etli Nohut, Mercimek Köftesi, Mercimekli Ispanak Başı, Mercimekli Kabak, Yeşil Mercimek Plaki, Pastırmalı Kuru Fasulye, Etli patlıcan
Geleneksel Türk Mutfağında Hamur İşleri
Lahmacun, pide ve börekler Türk mutfağının en sevilen hamur işleri arasındadır. Ayrıca pilav ve makarnalar da bu sınıfa katıldığında çok geniş bir çeşitlilik ortaya çıkar. Lahmacun ve pideler genellikle lokantalarda fırınlama yöntemiyle hazırlanırlar. Bu yemeklerin çok sevilmesi nedeniyle bu konuda ihtisaslaşan lahmacun ve pide salonları ortaya çıkmıştır.
Börekler ise hem evde hem de lokantalarda hazırlanabilir. Çok sayıda çeşidi olan börekler Fırınlama veya kızartma yöntemleriyle hazırlabilirler. Gene börek konusunda ihtisaslaşmış börek salonları mevcuttur. Kıyma, peynir ve ıspanak en yaygın börek içleri arasındadır. Evlerde hazırlanan börek hazır yufka veya undan açılan yufka kullanılarak hazırlanır. Hazırlaması oldukça zahmetli olan Su böreği ise açılan yufkanın suda kaynatılmasından sonra kullanılmasını gerektiren bir börek türüdür.
Geleneksel Türk Mutfağında Hamur İşi Çeşitleri:
Alt-üst böreği, Bohça böreği, Cevizli çörek, Cizleme, Domatesli gözleme, Etli ekmek, Etli pide, Fırında tavuklu mantı, Göbete böreği, Hamsili börek, Havuçlu gözleme, Haşhaşlı nokul, Ispanaklı gözleme, Ispanaklı börek, Ispanaklı Tandır böreği, Ispanaklı Yufka böreği, Kabak kış böreği, Kabaklı Yufka böreği, Katmer, Kete, Kıymalı gözleme, Kıymalı Yufka böreği, Kıymalı Tandır böreği, Lahmacun, Mantı, Mercimekli bükme böreği, Mercimekli mantı, Nohutlu ekmek, Nokul, Paşa mantısı, Peynirli gözleme, Peynirli pide, Peynirli sigara böreği, Peynirli Yufka böreği, Pırasalı Yufka böreği, Poğaça (Peynirli, Kıymalı, Etli, Sade), Puf böreği, Pişi, Saçaklı mantı, Su böreği, Yeşil zeytinli çörek, Çıplak börek (kabak böreği), Çörek ve çeşitleri, Kek ve çeşitleri, Pasta ve çeşitleri, Ekmekler (Tandır, Bazlama, Katmer, Kuru meyveli)
Geleneksel Türk Mutfağında İçecekler
Dünyanın her yerinde sevilen gazlı içecekler, bira ve meyve sularının yanısıra Türk mutfağının kendine has içecekleri de mevcuttur. Yoğurdun sulandırılmasıyla yapılan ayran tamamen Türkiye'ye özgü bir içecektir. Bunun dışında boza, şalgam suyu ve şerbet te Türkiye'nin kendine özgü soğuk içecekleri arasındadır.
Sıcak içecekler arasında Türk kahvesi ve Türk çayı özel bir yer kaplar. Türk kahvesi kabaca çekilmiş kahvenin cezve denilen uzun saplı kaplar içinde pişirilmesiyle hazırlanır. Dünya çapında ün kazanmış olan Türk kahvesi fincan denilen küçük bardaklar içinde servis edilir. Türk çayı günümüzde tercih edilme açısından kahvenin tahtına oturmuş bir sıcak içkidir. İki parça çaydanlık veya semaver kullanılarak toz çaydan hazırlanır. İnce belli çay bardaklarında servis edilir. Türk çayı da hazırlanma yöntemi nedeniyle dünya çapında bir ün kazanmıştır.
Alkollü içkiler arasında rakı Türk mutfağında en çok tercih edilen içkidir. Üzümden elde edilen alkolün anason tohumu ile iki veya üç kez damıtılmasından elde edilir. Türk mutfağının geçmişi çok eskilere dayanan tarihsel alkollü içkisidir. Rakının çok arkasında gelmesine karşılık bira ve şarap ta giderek yaygınlık kazanmaktadır. Yerli üzümler kullanarak hazırlanan Türk şarapları lezzet ve çeşitlilik açısından dünyada adlarını duyurmaya başlamıştır.
Geleneksel Türk Mutfağında İçecek Çeşitleri:
Kımız, Ayran, Kefir, Şalgam suyu, Gül Şurubu, Limonata, Salep, Türk Kahvesi, Mırra, Boza, Türk çayı, Pekmez, Şerbet, Nogay çayı
Geleneksel Türk Mutfağında Tatlılar
Türk mutfağı tatlılar açısından çok zengin bir dünya mutfağıdır. Türk tatlıları çok geniş bir çeşitlilik gösterirler. Baklava, kadayıf, lokma gibi hamurlu tatlılar, muhallebi, keşkül, kazandibi gibi sütlü tatlılar, hoşaf ve kompostolar, revani, helva, aşure ve Kabak Tatlısı gibi tatlılar geniş bir yelpazeye sahiptirler.
Baklava Türk mutfağının en tanınmış tatlıları arasındadır. Çok ince açılmış yufkanın arasına fındık, ceviz veya antep fıstığı konarak pişirilmesinden sonra bir şerbetle tatlandırılması yoluyla hazırlanır. Tel kadayıf ise çok ince teller halinde satılan hamurla hazırlanır ve baklavanın içine benzer içlerle doldurularak fırında kızartıldıktan sonra şerbetle tatlandırılır.
Sütlü tatlılar sütün şekerle kaynatıldıktan sonra nişasta, pirinç veya pirinç unu ile katılaştırılması yoluyla hazırlanırlar. Kazandibi ise muhallebi gibi hazırlandıktan sonra elde edilen tatlının bir tepside kızartılarak karamelleştirilmesi sonucu elde edilen ilginç bir Türk tatlısıdır. Tavuk Göğsü de sütlü bir tatlıdır, söz edilen bu malzemelerin yanısıra ince bir şekilde didiklenen tavuk etinin göğüs kısmını da içerir.
Revani, İrmik helvası gibi bazı tatlıların yapımında irmik kullanılır. Türkiye'deki dinsel inançlar arasında özel bir yeri olan aşure buğday, kuru üzüm, fasulye ve nohut gibi birçok bitkisel malzemeler kullanılarak hazırlanan bir tatlıdır. Kabak tatlısı balkabağının şekerle pişirilmesi yoluyla hazırlanır. Sonbahar ve kış aylarında tercih edilen Türk mutfağına ait bir tatlıdır.
Geleneksel Türk Mutfağında Tatlı Çeşitleri:
Baklava, Tel kadayıf, Künefe, Ekmek kadayıfı, Tulumba tatlısı, Pekmez Helvası, Peynir Helvası, İrmik Helvası, Gaziler Helvası, Kağıt Helvası, Un helvası, Güllaç, Lokma, Pişmaniye, Kemal Paşa Tatlısı, Gebol, Sütlaç, Şekerpare, Aşure, Keşkül, Muhallebi, Kazandibi, Tavuk Göğsü, Sultan Tatlısı, Kabak Tatlısı, Armut Tatlısı, Ayva Tatlısı, Baba Tatlısı, Hoşmerim, Kalbura Bastı, Kayısı Dolması, Kaymaklı Elmasiye, Kar Helvası, Bici bici, Elma Kompostosu, Kayısı Hoşafı, Erik Hoşafı, Nevzine, Portakal Peltesi, Sarığı Burma, Revani, Vişne Hoşafı, Zerde, İncir Dolması, Lokum, Akide şekeri, Badem ezmesi, Şam tatlısı, Şıllık, Şöbiyet, Bülbül yuvası, Dilber dudağı